Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya

24.Буриштирувчи дори моддаларининг таснифи, таъсир механизми, 
кулланилиши
 

BURISHTIRUVCHI MODDALAR 

Tannin, emanpo‗stIog‗ining qaynatmasi, moychechak damlamasi, qo‗rg‗oshin atsetat, 
vismut nitrat, alumen (achchiqtosh), rux oksid, rux sulfat, kumush nitrat 
Moddalar qo'yilgan joyida hujayra sitoplazmasi oqsillarini burishtirib, albuminatlar — 
jarohatlovchi omillardan saqlaydigan parda hosil qiladi. Shilliq parda yuzasi burishib 
tortiladi, mayda qon tomirlari torayadi, tomirlar o'tkazuvchanligi, yallig'lanish jarayoni,
og'riq kamayadi. Moddalami mahalliy yallig'lanishga qarshilar deb atasa ham bo'ladi. 
Burishdruvchi moddalar ikki guruhga boiinadi:Organik moddalar — tannin, eman
po'stlog'i qaynatmasi, moychechak gullari.Noorganik moddalar — yuqorida keltirilgan 
rux, alyuminiy, qo'rg'oshin, kumush tuzlari eritmalari.Burishtiruvchi moddalar asosan 

---

33 
mahalliy ta‘sirlash uchun teri va shilliq pardalaming yallig'lanishida — chayish, surtish,
primochka qilish hamda sepmalar sifatida qo'llaniladi. Tannin eritmalarini kuygan
joyni davolash uchun hamda alkaloidlar bilan zaharlanganda qo'llash mumkin. Tannin 
alkaloidlar bilan erimaydigan birikmalar hosil qilib, ularni zararsizlantiradi, lekin ba‘zi
alkaloidlarning tannin bilan birikmalari tez parchalanishi mumkin, shuniug uchun
tannin yuborilgandan keyin oshqozon-ichakni chayib, birikmalarni tashqariga chiqarish 
kerak. Tannin og'ir metallar hamda glikozidlamicho'ktiradi, shu moddalar bilan 
zaharlanganda tanninning o‗zi yoki achchiq choy bilan (unda tannin ko‗p miqdorda 
bo'ladi) oshqozonni chayish o'rinlidir. Pediatriyada o'simliklardan tayyorlanadigan
burishtiruvchi moddalar ko'proq qo'llanadi.Noorganik moddalar burishtirishidan
tashqari, to'qimalarni a‘sirlab, kuydirishi mumkin. Bu ta‘sir metallaming kationlariga
va eritmalar kontsentratsiyasiga bog'liq. Agar metall kationlar bo'sh, yumshoq, oson 
dissotsiatsiyaga uchraydigan albuminatlar hosil qilsa, koagulatsiya jarayoni to'qimalarga 
chuqurroq o'tadi. Bu jarayonga nerv oxirlari, kichik tomirlar, bezlar ham jalb qilinadi,
retseptorlardan markaziy nerv sistemasini ta‘sirlovchi impulslar o'ta boshlaydi. 
Kuydiruvchi ta‘sirida jarayon tobora chuqurlashadi, yangi hujayralar qamrab olinaveradi, 
hatto hujayralar va to'qimalar nekrozga uchraydi.Burishtiruvchi, ta‘sirlovchi, kuydiruvchi 
ta‘sirlar asosida metallar quyidagi qatorga qo'yiladi: 
Pb, AL, Fe, Cu, Zn, Ag, Hg 
Chapda joylashganlami tuzlari burishtiruvchi hamda ta‘sirlovchi, o'ngda joylashganlari
konsentratsiyasiga qarab burishtiruvchi, ta‘sirlovchi va kuydiruvchi ta‘sir ko'rsatadi.