Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Dala sharoitida qon yo‘qotish darajasini aniqlash. 
Qon yo‘qotish miqdori - transfuzion terapiya uchun muhimdir. Aniqlash 
uchun 3 usuldan foydalaniladi: 
1. Gemodinamik ko‘rsatkichlar bahosiga ko‘ra (AB darajasi, <indeksi>>); 
2. Qonni konsentratsion ko‘rsatkichining bahosiga ko‘ra (gematokrit, Nv, 
qonning nisbiy zichligi); 

---

144 
3. Aylanayotgan qon hajmiga (AQH) ko‘ra. 
Qon kamligi klinik belgilarga asoslangan holda aniqlanadi: yaradorning 
tashqi ko‘rinishi, terini oqligi va sovuqligi, taxikardiya, AB ning pastligi jarohat 
kanalining tuzilishi va xarakteri. Hamshiralik jarayonda jang maydonidagi 
anamnestik ma’lumotlar katta ahamiyatga ega: hujumchini jarohat olganidagi 
holati (turgan, egilgan, chopib ketayotgan, yotgan, o‘tirgan), jrohatdan qon ketishi 
va h.k. 
Ko‘p qon yo‘qotish bo‘lganida bemordagi xarakterli belgilar: 
Chanqash, uyquchanlik yoki qo‘zg‘aluvchanlik, qo‘rquv hissi. Odatda 
umumiy qon aylanishni 1/10 qismi yo‘qotilsa, xususiy rezervlar orqali to‘ldiriladi. 
Klinik belgilari bunday qon yo‘qotishda bo‘lmasligi mumkin. 
Qon yo‘qotish hajmi va AB o‘rtasida uzviy bog‘liqlik bor. Ular orasidagi 
korrelyasiya koefitsienti juda muhim bo‘ladi. Birinchi vrachlik yordami uchun puls 
va arterial bosim – birinchi ob’ektiv ko‘rsatgich, bu yaradorning og‘irligini 
baholab, yo‘qotilgan qon hajmini ko‘rsatadi. 
6- jadval. AB bog‘liq holda yo‘qotilgan qonni aniqlash
 
A/B (sistolik) mm.sim.ust. 
Yo‘qotilgan qon hajmi, l 
100 dan ortiq 
90-100 
80-90 
70-80 
70 dan past 
0,5 gacha 
1,0 gacha 
1,5 gacha 
2,0 gacha 
2,0 dan ortiq 
Yo‘qotilgan qonni miqdorini L.N.Gubar va N.I.Egurnov bo‘yicha travma 
olingan vaqtga yaqin AB hajmiga bog‘liq holda o‘tkazish mumkin (6-jadval). 
Jadval bo‘yicha qon miqdori aniqligi etarli; bunda travmadan 6-8 soat o‘tgandan 
keyin foydalanish mumkin. Keyinroq arterial bosim pasayishiga olib keladigan 
travmaning asoratlari rivojlanishi mumkin. Bunda <> (7-jadval)
 
bo‘yicha gemorragiyani tezkor aniqlash normogrammasi bor. P.G.Biryukov 

---

145 
bo‘yicha (1986 y.) qon yo‘qotish darajasini ishonchligini qonni konsentratsion 
ko‘rsatkichini baholashda olingan ma’lumotlar asosida muhokama qilinadi. 
7-jadval. <> bo‘yicha qon yo‘qotishni tezkor aniqlash
 
<> 
ko‘rsatgichi 
AQH, % 
Tana massasi, kg 
60 
70 
80 
0,75 
1,0 
1,5 
2,0 
2,5 
3,0 
9 
18 
30 
38 
45 
50 
0,5 
0,8 
1,3 
1,6 
1,9 
2,1 
0,6 
0,9 
1,5 
1,9 
2,2 
2,5 
0,7 
1,0 
1,7 
2,1 
2,5 
2,8 
Yo‘qotilgan qon hajmi qon zichligi, gemoglobin va gematokrit bo‘yicha aniqlash 
usuli 8-jadvalda ko‘rsatilgan. Qon zichligini aniqlash uchun zichligi 1040 dan 1060 
gacha bo‘lgan mis kuporosi eritmasi shisha idishlarida bo‘lishi kerak. Turli 
zichlikdagi mis sulfatli probirkaga natriy nitrat bilan stabilizatsiyalangan bemor 
qoni tomchilab quyiladi. 
8-jadval. Qon yo‘qotishni qon zichligi, gemoglobin va gematokrit bo‘yicha 
baholash 
Qon zichligi 
Gemoglobin 
Gematokrit 
Yo‘qotilgan qon hajmi, 
ml. 
1057-1054 
1053-1054 
1049-1044 
1044 dan kam 
65-62 
61-50 
53-38 
38 dan past 
0,44-0,40 
0,38-0,32 
0,30-0,22 
0,22dan kam 
500 gacha 
1000 
1500 
1500 dan yuqori 
Eritma zichligi bilan qon tomchisi aniqlanib, yo‘qotilgan qon hajmi jadval 
bo‘yicha aniqlanadi. Ixtisoslashgan xirurgik gospitallarda qon yo‘qotish darajasini 
laboratoriya yo‘li bilan aniqlanadi: radioizotop yoki bo‘yovchi indikator. 

---

146