Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Me’dаning yarа kаsаlligi 
Meʼda yarasining 3 turi farq qilinadi (Jonson, 1965):
I turi - meʼda kichik egriligi yaralari - meziogastral yaralar;
II turi - meʼda va 12-barmoqli ichakning koʼshma yaralari; 
III turi - prepilorik yaralar. Koʼpincha (60% hollarda) I tipga oid yaralar va 
20% da II va III tiplarga oid yaralar uchraydi. 
Meʼda yaralarining kelib chiqish sabablari xilma-xil. Bosh sababchilaridan 
biri meʼdadan passajni buzilishi natijasida roʼy beradigan duodenogastral reflyuks, 
piloroduodenal segment motorikasi buzilishi, pilorusdagi yetishmovchilik 

---

318 
hisoblanadi. 12-barmoqli ichak ichidagi moddalar (lizoletsitin, oʼt kislotalari) 
meʼda shilliq pardasi himoya barerini buzadi, vodorod ionlarining jadal teskari 
diffuziyasi esa shilliq pardaning bevosita jarohatiga, atrofik gastrit boshlanishiga 
olib keladi. Mikro- va makrotsirkulyatsiya buzilishlari, shilliq parda ostidagi qavat 
chigali boʼlmasligi, kichik egrilik sohasidagi shilliq parda tomirlarining tugallanish 
xarakteri meʼda yarasining eng koʼp joylasha-digan joyini izohlab beradi. Meʼda 
yaralarida xlorid kislota miqdorining past koʼrsatkichlari vodorod ionlarining 
teskari diffuzlani-shi, qoplama hujayralar massasi kamayib ketgan atrofik gastrit 
bilan tushuntiriladi. 
Meʼda va 12-barmoqli ichakning qoʼshma yaralari birlamchi duodenal yara, 
pilorostenoz va evakuatsiya bu¬zilishlari natijasida antral staz roʼy berishi bilan 
bogʼlik, bu antral boʼlimning choʼzilishiga, gastrin ajralib chiqishiga, 
gipersekretsiyaga va keyinroq, meʼda yarasi hosil boʼlishiga olib keladi. 
Prepilorik yaralar (III turi) paydo boʼlishining patogenetik mexanizmlari 12-
barmoqli ichak yaralari¬ning paydo boʼlishiga oʼxshashdir. 
Meʼda yara kasalligining klinik manzarasi koʼp jihatdan yara joylashgan 
joyga, dastlabki umumiy statusga, yoshga, asoratlar paydo boʼlishiga bogʼliq. 
Kardial ogʼriqlar xanjarsimon oʼsiq sohasidagi ogʼriq bilan kechadi, u bel 
sohasiga, chap yelkaga, yurak sohasiga oʼtadi, shu sababli bu ogʼriqni 
stenokardiyadagi ogʼriq deb oʼylaydilar. Ogʼriq ovqat yeyish bilan bogʼlik boʼladi, 
ovqat yeyishdan 20-30 minut oʼtishi bilan paydo boʼladi. 
Mediagastral yaralar aksariyat 40 dan oshgan kishilarda paydo boʼladi. Аsosiy 
belgisi - ovqat yeyilgandankeyin 30-60 minut oʼtgandan keyin ogʼriq paydo 
boʼlishidir. Ogʼriq paydo boʼlish muddatining yaraning joylashuviga bevosita 
bogʼliqligi qayd qilinadi. Ogʼriq odatda 1-1,5 soat, yaʼni ovqat meʼdadan chiqib 
ketguncha davom qiladi. Ogʼriq xarakteri, paydo boʼlish muddati, kuchi va 
davomliligi ovqatga, uning miqdoriga, sifatiga bogʼliq, keyinchalik esa ogʼriq 
ovqat xarakteridan qatʼi nazar, har gal ovqat yeyilgandan keyin paydo boʼladi. 
12-barmoqli ichakning yara kasalligidan farqli ravishda meʼda yaralaridagi 
ogʼriqlar «ikki fazali» boʼladi: ovqat - ogʼriq, tinch sharoit - yengillashuv. 

---

319 
Katta egrilikdagi yaralar kam uchraydi, koʼpincha xavfli boʼladi, charviga, 
yoʼgʼon ichakka, taloq va jigarning chap boʼlagiga oʼtadi. 
Pilorus yaralari (IIIturi) klinik jihatdan 12-barmoqli ichak yaralariga 
oʼxshash, biroq malignizatsiyalanishga moyil (2-3% hollarda). 
Yoshi ulgʼaygan va keksa odamlarda yaralaraturik, koʼpincha asoratlar 
rivojlanishi bilan oʼtadi. 60 yoshdagi bemorlarda paydo boʼlgan yaralar «eski», bu 
yoshdan keyin paydo boʼlgan yaralar «kechikkan» yaralar deyiladi. Meʼda yaralari 
uchun «qarilik» yaralari xos, ular oʼtkir boshla-nadi, yassi, yirik boʼladi, yaradan 
qon ketishiga moyil boʼladi, ularning sababi - atrofik jarayon, tomir patologiyasi.
Meʼda va 12-barmoqli ichakning yara kasalligi simptomatikasi keksa 
kishilarda kam ifodalangan - kuchli ogʼriq, boʼlmaydi (diametri 3 sm dan katta 
«gigant» yaralardan tashqari), sikllilik, mavsumiylik yoʼq, kamqonlik, ozib ketish 
ifodalangan. 12- barmoqli ichak¬ning «kechikkan» va «eski» yaralarida meʼda 
shirasi kislotaliligining koʼrsatkichlari saqlanib qolgan yoki hatto yuqori 
raqamlarda boʼladi. 
Oʼsmirlarda yara kasalligi ogʼriq, qusish, duodenal yaraning bir yoki bir 
necha asoratlari rivojlanishi: yara teshilishi, penetratsiya, stenoz, qon ketishi 
holatlari kuzatiladi.