Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

nashiiyoti,  1987,46-59-betlar.

98

---

2.3. QADIMGIYUNONISTON, RIM, XITOY VA HINDISTONDA 

TA’LIM-TARBIYA TIZIMIHAMDA PEDAGOGIK FIKRLAR

TARAQQIYOTI

Ma’lumki,  Yunoniston miloddan oldingi  V asrlarda  unchalik katta 

boimagan  bir  qancha  quldorlik  davlatlari,  ya’ni  eng  katta  shaharlari 

Lakoniya  (poytaxti  Sparta)  va  Attika  (poytaxti  Afina)  madaniyat 

markazlaridan 

edi. 

Bu 

shaharlaming 

har 

qaysisida 

boshqa 

mamlakatlardan  farqli  alohida  «Sparta»  va  «Afina»  usulidagi  taiim- 

tarbiya tizimi vujudga keldi.

Lakoniya  (Sparta)da  taiim-tarbiya  ishlari  o‘ziga  xos  tarbiyada 

amalga  oshirildi.  Spartada  davlat  taiim-tarbiya  tizimi  tarkib  topishi 

bilan  spartaliklaming  bolalarida  baquwat  va 

chiniqqan  jangchilar, 

boiajak  quldorlar  tayyorlashni  o‘z  oldiga  bevosita  vazifa  qilib 

qo‘ygan edi.

Spartaliklarning  bolalarini  tugilgandan  to  7  yoshgacha  uyida 

tarbiyalashar,  keyin  esa  «agella»  deb  ataluvchi  alohida  davlat 

tomonidan  tashkil  etilgan  tarbiya  muassasasiga  joylashtirilar  va  18 

yoshga yetgunicha ularga ana shu maskanlarda taiim-tarbiya berilar edi. 

Bu  muassasalaming  boshliqlari  davlat  tomonidan 

obroii,  taniqli 

kishilardan  tayin  qilinar  edi.  Bunday  kishilar  «pedonom»  deb  atalib, 

butun 

tarbiyaviy 

ishga  boshchilik 

qilardi.  Ayniqsa,  o‘smirlar 

tarbiyasiga  alohida  e’tibor  berilardi.  Ular  sogiom  boiishi  uchun 

jisrnoniy  va  harbiy  mashqlar  bilan  chiniqtirilardilar,  sovuqqa,  ochlikka 

va  chanqoqlikka  chidashga,  og‘riqqa  bardosh  berishga  ham  o‘rgatib 

borilar  edi.  Taiim  jarayonining  asosiy  qismi  harbiy 

gimnastika 

mashqlari  egallar  edi.  Bu  bilan  yosh  spartaliklami  yugurishdan, 

sakrashdan,  disk va nayza  irgita bilishdan,  kurash va q o i bilan  jang 

qilish  usullaridan  saboq  beriladi.  Shuningdek,  harbiy  maxsus  o‘yinlar 

ham  o‘rgatilardi.  Spartaning  kelajak  vorislari  jismoniy  baquwat,  hech 

narsadan qo‘rqmaydigan, botir jangchi,  o‘z vatanini, xalqini  har qanday 

ofatdan himoya qila oladigan boiib yetishardi.

Qadimgi  Yunonistondagi taiim-tarbiya  tizimi  shunisi  bilan  o‘ziga 

xos  ediki,  unda  bolani  nafaqat  jismoniy  chiniqtirishgina  emas,  balki 

ma’naviy  tomondan  ham  barkamol  boiishi  nazarda  tutilardi.  Unda 

asosan  bolalarga  musiqa,  ashula,  badiiy  raqslar  ham  o‘rgatilgan.  Bu 

mashg‘ulotlaming mazmuni jangavor hamda harbiy tusda boigan.

Qadimgi  yunon  tarixchisi,  faylasuf  olimi  Plutarx  Sparta 

maktablaridagi  taiim-tarbiya  tizimi  haqida  gapirib  shunday  deydi:

99

---

«o6qish  va  yozish  -  bolalarga  faqat  ulaming  eng  zamri  rgatilar  edi, 

tarbiyaning qolgan qismi esa bitta maqsad:  hech so‘zsiz itoat qildirishni, 

chidamli bo6lishni va yengish ilmini o6rgatishni  ko4zda tutiladi».

Spartada  olib  boriladigan  taiim-tarbiyaning  muhim  xususiyati 

yoshlami  qullarga  nisbatan,  shafqatsiz,  ulami  mensimaydigan  qilib 

tarbiyalashdan  iborat  edi.  Shu  maqsadda  «kreptiyalar»da,  ya’ni 

kechalari  qullami  tutish  mashqlarida  qatnashtirilar  edi,  bunday 

mashqlarda  yosh  spartaliklar  otryadlari  shahaming  biror  mahallasini 

yoki  shahar  tashqarisidagi  hududni  qurshab  olib,  shubhali  blib 

kocringan har qanday ilotni (qulni) oidirar edilar.

Yoshlarga  axloqiy  tarbiya  berishda  davlat  rahbarlari 

maxsus 

suhbatlar o‘tkazib, shu y o i bilan ularga axloqiy va siyosiy tarbiya berar 

edilar.  Bu  suhbatlarning  asosiy  mazmuni  vatan  dushmanlari  bilan 

kurashda  ota-bobolaming ko‘rsatgan mardligi vajasurligi haqida hikoya 

qilishdan iborat edi.  Bu bilan yoshlarda o6z Vataniga,  an’analariga katta 

hurmat  hisini 

tarbiyalashgan.  Shuningdek,  bolalarni  savol-javob 

jarayonida  aniq,  qisqa va  lo‘nda  qilib javob  berishga  hamda  mazmunli 

nutqqa ocrgatishgan.

Sparta taiim-tarbiya tizimida  bola  18-20  yoshga yetganidan  keyin 

maxsus  «efeblar»  (efeblar  -   Yunonistonda  balogsatga  yetgan