Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

o ‘spirinlar)  gumhiga  oikazilgan  va  harbiy  xizmatni  oiaganlar.  Ular 

istehkomlar  qurishni,  harbiy  qurollami  ishlata  bilishni,  shahar  harbiy 

gamizonlarida  xizmat  qilishni  va  dengizchilik  ishini  o‘rganar, 

bayramlarda va teatr tomoshalarida qatnashar edilar.

Spartada qizlar tarbiyasiga ham alohida e’tibor berilgan, ya’ni ulami 

harbiy 

va  jismoniy 

tarbiya  knikma 

va 

malakalari 

bilan 

qurollantirishgan.  Bundan  maqsad  erkaklar  qullar  qo‘zg6olonini 

bostirmoq  uchun  umshga  ketgan  vaqtlarida  qizlar  va  ayollar  shahami, 

uy-joyni  qofiriqlash  va  dushmandan  himoya  qilish  vazifasini  o6tar, 

qullami esa itoat saqlashini ta’minlar edilar.

Afinadagi  iqtisodiy,  madaniy  hayot,  tartib,  intizom,  maktab  va 

taiim-tarbiya tizimi Spartadagidan butunlay farq qilar edi.

Aflnada  eng  ko‘rkam  va  barkamol  inson  deb  ham jismoniy,  ham 

ma’naviy jihatdan yetuk kishini o‘zlari «ideal» deb hisoblar edilar.

Shu  bois  tarbiya  jarayonida  aqliy,  axloqiy,  nafosat  va  jismoniy 

tarbiya  uyg6unlashgan  holda  olib  borilar  edi.  Lekin  shuni  ta’kidlash 

kerakki,  bu  «ideal»  tarbiya  faqatgina  ijtimoiy 

yuqori  tabaqali 

quldorlarga  xos  edi.  Jismoniy  mehnat  esa  faqat  qullaming  qismati  deb 

hisoblanardi.  Atnmo  tabaqalanish  natijasida  quldorlik  jamiyatining

100

---

o‘zida  ancha  kambag‘al,  ya’ni  erkin  oilada  tug‘ilgan  va  qullikda  ozod 

etilgan kishilaming kattagina guruhi ajralib chiqdi, ular hunarmandchilik 

bilan  shug‘ullanar  edilar.  Zodagon  quldorlar  ulami  mensimasdan  past 

nazar bilan qarar edilar.

Afinada bolalar 7 yoshga yetguncha uyda tarbiyalanar edilar.  0 ‘g‘il 

bolalar  7  yoshdan  boshlab  maktabga  qatnar,  qizlar  esa  oilada  ona 

ko‘magida uy-ro‘zg‘or  ishlariga o‘rgatilar edi.  Ta’kidlash joizki,  xotin- 

qizlaming hayoti uy-doirasidan chiqmas, asosan ichkarida o‘tar edi.

Afinada dastlab bolalar (7 yoshdan 13-14-yoshgacha) «grammatist» 

(yunoncha  -   grammatika  mutaxassisligi  demakdir.  Bu  yerda  savod 

o‘qituvchisi ma’nosida va «kifarist» (yunoncha -  musiqachi ma’nosida) 

maktablarida  (yoki  shu  maktablaming  har  ikkovida  ham,  yo  boimasa 

awal  grammatist  maktabida,  so‘ngra  esa  kifarist  maktabida)  o‘qitilar 

edi.  Bu maktablar xususiy  boiib, haq toianar edi.  Shuning uchun ham 

puli yo‘q  («demos»  deb  atalgan) fuqarolaming bolalari  bu  maktablarda 

taiim  ololmas edi.

Bu  maktablarda  «didaskol»  deb  atalgan  o‘qituvchilar  mashg‘ulot 

olib  borar edilar  (men  o 'qitaman degan  ma’nodagi  «didaskol»  so‘zidan 

keyinroq «didaktika» -  taiim  nazariyasi kelib chiqqan).

G‘g‘il bolalami maktabga qullar yetaklab  borishgan.  Bunday qullar 

«pedagog»  deb  atalgan  («pays»  — bola,  «agogeyn» — yetaklab  borish 

degan so‘zlardan olingan).

Afinadagi  grammatist  maktabidagi  taiim-tarbiyaning 

mazmuni 

o‘qish,  yozish  va  hisoblashni  o‘rgatishdan  biorat  boigan  edi.  Bunday 

maktabda  harflami  hijjalab  o‘qitish 

usulida  olib  borilib,  bolalar 

harflaming nomlarini (alfa,  beta,  gama va hokazo) yodlab  olar,  so‘ngra 

shu  harflami  qo‘shib  bo‘g‘inlar  yasar,  bo‘g‘inlami  yasashda  mum 

surilgan yaltiroq taxtachalardan foydalanar edi. Kiforis maktabida  o‘g‘il 

bolalarga adabiy bilim, estetik mazmundagi deklomatsiyalar («Iliada» va 

«Odisseya»dan parchalar o‘qitish) hamda mantiqiy nutqqa o‘rgatilar edi.

0 ‘g‘il  bolalar  o‘n  uch-o‘n  to‘rt  yoshga  yetganlaridan  keyin