Toshkent Moliya

Foiz stavka differensiali

Hanuzgacha, tahlillarlmiz foiz stavkasi kichik ochlQ iqtisodiyotda dunyo foiz stavkasiga teng bo’llshi to’g’risldagi fıkrTll ilgari surmoqda. r — r*. Ma’lum darajada, foiZ stavkasl butun dunyoda bir biridan farqlanadi. Biz hoZlr tahlillarimlzni xalqOrO foiz stavkalari dlfferentsiyasining sabablari va oqibatlarini hisobga olgan holda kengaytiramiz’⁸.

Mamlakat riski va valyuta kursi narxlari bo’yicha tahminlar

Yuqorida tahmin qilganimizdek, kichlk OChiq iqtisodda dunyo foiz stavkasi orqall aniqlanadi va bunday holatda biZ narxning pasaylshiga ko’proq e’tibor qaratgan edlk.

Agar mahalliy stavka folZi dunyo savka foiZfdan yuqori bo’Isa, xorljdagi insonlar ushbu davlatga qarz berib, mahalliy foiz stavk6lSlni pastga qar6lb yo’naltirish i to’g’risida gapirlb o’tgan edik.

" N. Gregory Mankiw. Macroeeonomics (7" edition). USA, 2009, p 356

Agar mahalliy stavka foiZf dunyo stavka folZidan pastda bo’Isa, mah6lllf y aholi mahallly foiz stavakaSlTli balandga chiqargan holda xorljdagilarga pul beradl va katta daromad ko’radi. Oqibatda mahaliiy foiz stavkasi dunyo folZ stavkasi bilan tenglashadi.

Nima uchun ushbu mantiq doim qo’llanmaydi. Bu erda ikkita sabab mavjud.

Ushbu sabalarning eng muhlTYli mamlakat riski hlsoblanadi.

Investorlar AQShdan davlat obligatsiyalarinl sotib olganda gokf AQSh koporatsiyalarlga kredit olganda, ular stavkalarnl tO’lashga to’la amin bo’ladilar. Aksincha, bir qancha rivojlanmagan mamlakatlarda, revalyutsiya yokl boshqa siyosly slquvlar kreditni pulini qaytarishga to’sqinllk qiladl qo’rquv ma’lum miqdorda haqfqatga yaqin hisoblanadi. Bunday mamlakatlardagi qarzdorlar qarz beruvchini bu kabi riskdan ozod qilish uchun yuqori folZ stavkasini to’lashiga to’g’ri keladi. Boshqa bir foiz stavkasinlng mamlakatlararo har xilllgining yani bir sababi valyuta kurslning o’zgarib turish tahminldir. Masalan, deylik odamlar Meksika p’esosl AQSh dOllari qlymatlga nlsbatan pasaylb ketishini tahmin qilmoqda. So’ngra kredit pesoda to’lanadigan bo’Isa, demak kredit dollarda amalga oshlrilishldan ko’ra qadrsizroq valyutada to’lanadi.

Ushbu tahmlTl Qllinayotgan zararnl qOplash uchun Meksika valyutasining folZ stavkasi AQShning foiz stavkasidan yuqoriroq turadi.

Shunday qilib, har ikki davlat riski va kelajakda valyuta kurslarining o’zgarlsh tahminlari, shuningdek kichkina ochiq lqtisodning foiz stavkalari dunyodagi boshqa iqtisodly jarayonlardagi folZ stavkasidan farqlanishi mumklTl.

Mandell-Fleming modelidagi differentsial

Mandell-Fleming modeliga foiz stavkasi differentsialini kirltİSh uchun, biz birinchi navbatda kichkina ochiq iqtisodiyotdagi foiz stavkasi dunfO fOlZ SttlvkaSi qo’shilgan rlsk ortlshi orqali aniqlashini tahmin qilgan edik.
Risk ortgan mamlakatda kreditni tashkillashtirish bo’yicha siyosly riskni anglash va haqiqiy valyuta kursida kutilayotgan o’zgarish orqali anlqlanadi.

Shu maqsadda, risk ortishi egzogen sifatida riskidagi o’zgarlshlarning iqtisodga qay darajada tO’SIG kO’rsatishinl tahlil Qlllsh uchun olishiWlZ UlHmkin.

Ushbu model oldingi modelga juda tenglamasl qo’yldagicha	ham	yaqin	hisoblanadi.	Ikkala holat
Y— C(Y— T) I(r* + r — r* 81	G	NX(e)		IS*,
M/P — L(r* r — r* + 8, Y)				LM*.

Har qanday berilgan fiskal Sl fOStltl, pul siyosati, narx darajasl va qo’shimcha haq rfski, ushbll fkki forlTlulada kirim darajasi va mahsulot, shuningdek pul bozorini tenglashtiruvchi kirim darajasi va valyuta kursiTll OniqloShtirmoqda. Barqaror qo’shimcha haqni hisobga olgan holda, pul, fiskal va savdo slyOSati

qurollari biz allaqachon ko’rib chiqqanimizdek ishlaydi. Deylik siyosiy tartibsizlik davlatning r — r* + 8 risk premiumini (risk premium) oshirishga sabab bo’ladi. Chunki r— r* + r — r* + 8, ushbu holat to’g’ridan to’g’ri amalga oshuvchi ta’sir hisoblanib, bunda r mahalliy foiz stavkasi oshishiga sabab bo’ladi. Yuqoriroq stavka foizi, o’z navbatida ikki xil ta’sirga ega. Birinchisi IS* chizig’ining chap tomonga qarab o’zgarishidir, chunki yuqoriroq foiz stavka sarmoyani qisqartiradi.

Ikkinchisi, LM* chizig’i o’ng tarafga qarab o’zgaradi, chunki yuqori stavka foizi pulga bo’lgan ehtiyojni qisqartiradi va bu har qanday berilgan pul hajmi uchun ancha yuqori darajada bo’lgan daromadni amalga oshirishga imkon beradi. [Eslatib o’tamiz Y ÖP — L(r* + r — r* + 8, V) formulasini qoniqtirishi kerak..] 14-4 rasmda ko’rsatilganidek ushbu ikki o’zgarishlar daromadni oshirishga va valyutani qadrsizlanishiga sabab bo’ladi.

Yana bir hayron qolarli va balki unchalik me’yorga to’g’ri kelmaydigan tahmin tahlillaridan biri r — r* + 8 o’lchov orqali mamlakat riskining o’sishi hisoblanadi.. Ushbu holat 14-4 rasmda LM* chizig’idagi o’ng yo’nalishdagi o’zgarish orqali o’z aksini topgan. Bunda valyuta sof eksportni qatta miqdordagi pul hajmiga bo’lsada ushlab turibdi, natijada esa umumiy daromad ko’tariladi.

1. risk premiumidagi Valyuta kursi, e oshish foiz

stavkasini kO’tarsa, 1

2. 
   va LM egri
   

"chizigi o'nga suriladi ...

Risk mukofotidagi oshish. Mamlakatda yuz beradigan Risk mukofotining oshishi o'zining foiz stavkasini ko'taradi. Yuqori foiz stavkasi investitsiyalarni kamaytirganligi sababli, IS chizig'i chapga suriladi. Bu pul talabini ham kamaytirganligi sababli, LM chizig'i o‘nga suriladi. Daromadlar oshadi va valyuta

2. 
   ... qadrsizlanish
   

Daromad, ishlab

rhinarish haimi Y
Bu yerda nima uchun amaliyotda bu kabi yorqin daromad olib kelinmaydi - degan savol to’g’iladi. Birinchi navbatda markaziy bank mahalliy valyutaning katta tannazullidan qochishni hohlaydi va shuning uchun ham M pul hajmini kamayishi bo’yicha ta’sir bilinishi mumkin. Ikkinchidan mahalliy valyutaning tanazuli muhim mahsulotlar importini amalga oshirish, narxini kutilmaganda

kO’tarfshl TO P narx darajasini oshishiga sabab bO’lfshi mumkin. Uchinchldan ba’zi tadblrl6lr davlat riskini oshiT’lshga sabab bo’ladi va bunlng natiy6lSida mamlakat rezidentlarinlng pulga bo’lgan ehtiyoji oshadi, chunki pul dOlłTl UlaVjud bo’lgan lshonchli aktiv hlsoblanadi. Ushbu o’zgarishlarning har uchchalasi ham valyuta kursining pastga tushib ketishini oldini oladi va LM* egri chizig’ining chap tarafiga qarab o’zgarishiga olib keladi. Aynan shtlnlng uchun ham, mamlakat rlskinlng oshlshi yaxshllfkka olib kelmaydi. Qisqa muddatli boshqaruvda ular odatda tanazzulga yuz tutgan valyutani boshqaradi va uchta asosiy yo’llar orqali umumiy daromadning pasayotganligi tasvirlanadi. Shuningdek yuqorl foiz stavkasinlng sarmoyani QlsqartiriShi, uzoq muddatli ishtlrOki asosiy jamg’armanf qlsqartiradl VG iqtisodiy o’zlshga xalaqit beradi.

Qisqa muddatli istlqboldan uzoq muddatli lstiqbolgacha.’ O'zgaruvchan narxlarni o’z tarkibiga olgan Mandell-Fleming modeli Yuqorida narx darajasi qayd etilganda qlsqa Ułtlddatli istiqboldan (the short run) kichik ochiq iqtisodni o’rganishda Mandell-Fleming modelidan foydalangan edik. Endl narx darajasl o’zgarsa nima bo’llshini ko’rib chiqamiz. Tahlillar davomida Mandell-Fleming modeli kichik ochiq iqtisoddagi umumiy ehtiyoj egri chizig’ining nazariyasi to’g’risida ma’lumotlar beradi.

Shuningdek, ochlq iqtiSOdning qisqa muddatll İStlqbolga mo’ljallangan modeli uzoq muddatda boshqariluchi modelga qanday bog’liq ekanligi ko’rstilgan. Ushbu holat 5 chi bO ’llmda to’liq tahlil qilingan. ChtlTlkl biz ketma ketllkda amalga oshlrllayotgan boshqa harakatlanmayotgan iqtisoddagi narx qiymati darajasidagi o’zgarishlarni, shartli va haqiqiy valyuta kurslarini ko’rib chiqmoqchlTHlZ. Shunday qilib, biz ikki xil o’zgaruvchanlikni farqlashimiz kerak. Shartli valyuta kursi hisoblansa, haqiqiy valyuta kursi ed/P*, teng bo’lgan e, hisoblanadi, bu erda slZ 5 Bobni eslashingiz kerak. Biz Mandell-Fleming modelini qo’yidagicha ifodalaymiz

Y — CQ- TI I(r*1 + G + NX(e1 IS*,

WP — Lér*, Y1 _LM*.

Ushbu formula endi juda tanish bo’lishi kerak. Birinchi formula IS* egri chizig’ini tasvirlayotgan bo’Isa, ikkinchisi LM* egri chizig’ida o’z aksini topgan. E'tibor qaratgan bo’lsangiz, sof eksport haqiqiy valyuta kursiga bog’liq bo’ladi.

Mundell-Fleming Jami talab nazariyasi sifatida Panel (a) narx darajasi tushganda, LM egri ” o'ng siljitadi, deb ko'rsatadi. daromadning muvozanatli darajasi ko'tariIadi. Panel (b) P va F o'rtasidagi salbiy munosabatlar jami talab egri tomonidan hulosa ekanligini ko'rsatadi.
Narxlari darajasi, P



2
_Y, Daromad chiqish, y
14-5 tasvirda narxlar darajasi tushib ketgando Hlmalar Sodlr bo’lishi aniq ko’rsatilgan. Past darajadagi narxlar haqiqiy pul balansi darajaslni ko’tarib, paneldagi kabi LM* egrf chlzig’ini o’ng tomonga qarab o’zgartiradi. UUlumly ehtlyoj chlzfg’l narx darajasl va daromad dorajasf o’rtasidagf salbiy aloqani umumlashtiradi (ushbu holat b panelda ko’rsatilgan).

H6lQlqiy valyuta kursi pastga tushib, kirlmning o’zgaruvchanlik darajasi

oshadl. Shuning uchun IS-LM modell umuiy ehtiyoj egrl chizlg’inl yopiq iqtiSOdda ifodalab, Mandell — Flameng modelini kichlk ochlq iqtlsOdiyot uchun umumiy ehtiyoj egri chizig’ida tasvirlab beradl.

Biz bu diagrammani ushbu bobda uzoq muddatga nio’ljallangan lstiqbol (the long-run model) modeli bllan bog’liq. 14-6 tasvirlarda uzoq muddatli va qisqa muddatli o’zgaruvch6lKlllk holati ko’rsatilgan. Har ikki panelda ham K nuqta qisqa muddatli istiqbolga mo’ljallangan muvozanat tasvirlangan, chunki u aniq qayd etilgan narx darajasini tasvirlagan. Bu kabi muvozanatda mahsulot VO XlZUl6lt

ko’rsatish uchun ehtiyoj juda past hisoblanib, narx darajasining pasayib ketishiga olib keladi.


RASM 14-6

Real kurs e

’1


Narx darajasi

1. 
   Mundell-Fleming Model
   

LM”(P₁) ^{LM“(P )}

_Y Y Daromad chiqish, y

2. 
   hammasi bo'Iib Arz va Jami talab modeli
   

Mundell-Fleming Jami talab nazariyasi sifatida Panel (a) narx darajasi tushganda, LM egri * o'ng siljitadi, deb ko'rsatadi. daromadning muvozanatli darajasi ko'tariIadi. Panel (b) P va F o'rtasidagi salbiy munosabatlar jami talab egri tomonidan hulosa ekanligini ko'rsatadi.

’1


Daromad chiqish, y

Narx darajasining pasayishi haqiqiy pul balansini ko’tarib, LM* chig’ig’ini o’ng tomonga qarab o’zgartiradi.

Haqiqiy valyuta kursi qadrsizlanadi, shuning uchun sof eksport ko’tariladi. Asta sekin iqtisod uzoq istiqbolga mo’ljallangan muvozanatning C nuqtasiga etadi. Qisqa va uzoq istiqbolga mo’ljallangan muvozanat o’rtasidagi tranzitsiya tezligi iqtisodni haqiqiy chiqim (output) darajasida qayta tiklash uchun narx darajasi qanday tezlikda tenglashishiga bog’liq bo’ladi.

K va S nuqtalaridagi kirimlarning har ikkalasi ham manfaatdor hisoblanadi. Ushbu bobdagi bizning asosiy e’tiborimiz siyosatning K nuqtaga,

ya'ni qisqa muddatli fstiqbolga mo’ljallangan boshqaruv muvozanatiga qay tarzda ta’Slr O tkaZlshiga qaratlladi. 5 bobda S nuqtasining ifodalari, uzoq muddatli lstiqbolga mo’ljallangan muvozanatni ko’rlb chiqadf. Siyosat arboblarining siyosatni qachOn o’zgaratirlshga harakat qilmasfnlar, ular har ikkalar jarayonni ham, ya’ni qarorlariga yaqln va uzoq istlqbolga mo’ljallangan muvozanat ta’sirni hisobga ollshlari zarur.