Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 
2-misol. 
Faraz qilaylik, 2500ta sigirning 80 foizi zotli sigirlar bo’lsin. Ushbu 
salmoqni aniqlashdagi yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xato 0,954 ehtimollik 
darajasi bilan 3 foizdan, ya’ni 
03
,
0


w
dan oshmasin. Buning uchun 2500ta 
sigirdan nechta zotli sigir tanlab olinishi kerak? 
-takrorlanuvchi usulda, 
711
03
,
0
)
8
,
0
1
(
8
,
0
2
)
1
(
2
2
2
2







w
w
w
t
n
bosh. 
-takrorlanmaydigan usulda, 
554
89
,
2
1600
)
8
,
0
1
(
8
,
0
2
2500
03
,
0
2500
)
8
,
0
1
(
8
,
0
2
)
1
(
)
1
(
2
2
2
2
2
2

















w
w
t
N
N
w
w
t
n
w
bosh. 
Demak, zotli sigirlarning salmog’ini aniqlashda yo’l qo’yilishi mumkin 
bo’lgan xatolik 3 foizdan oshmasligi uchun 2500ta sigirdan takrorlanuvchi usulda 
711 bosh sigirni,takrorlanmaydigan usulda esa 554 bosh sigirni tanlab olinishi 
kerak. 
 
Bu formulalar tanlamaning yo’l qo’yishi mumkin bo’lgan xatolarining 
ko’payishi bilan tanlamaning zaruriy hajmi ancha kamayishini ko’rsatadi. 
Tanlamaning hajmini hisoblash uchun dispersiyani bilish kerak. U avval 
ushbu yoki shunga o’xshash to’plamda o’tkazilgan tadqiqotlardan olinishi 
mumkin. Agar bunday ma’lumotlar bo’lmasa, unda kichik hajmda dispersiyani 
aniqlash uchun maxsus tanlama tadqiqot o’tkazish kerak. 
Odatda tanlama kuzatish yoppasiga kuzatish imkoniyatlari bo’lmagan
hollarda qo’llaniladi. Masalan, ekologik nazoratda atrof-muhitni yoki suv 
havzalarini kuzatishda yoppasiga kuzatish ma’lumotlari asosida kimyoviy tahlil 
qilib bo’lmaydi. Yoki topilgan er osti konlarining butun hajmini laboratoriyada 
tahlil qilishning imkoniyati mavjud emas. Uy xo’jaligi byudjetini o’rganishda 
mamlakat hududida yashovchi har bir oilaning daromad va harajatlarini doimiy 
ravishda hisobga olish o’ta mushkul ish.

---

89 
Mamlakatimiz statistikasida tanlama tadqiqotlar bo’yicha ma’lum tajriba 
to’plangan. Oxirgi yillarda statistika amaliyotida maxsus tanlama kuzatishlar keng 
qo’llanilmoqda. Binobarin, xalqning turmush darajasi to’g’risidagi axborotlarning 
muhim manbai bo’lib, muntazam ravishda o’tkazilayotgan oilalar byudjetining 
tanlama tadqiqoti hisoblanadi. Tanlama usul aholini ro’yxatdan o’tkazishda, 
mehnat bozorini va jamoa fikrini o’rganishda, nazorat so’rovlarida, auditorlik 
amaliyotida, soliqqa tortishda nazorat olib borishda, marketing tadqiqotlarida va 
xo’jalik faoliyatining boshqa turli sohalarida shuningdek yoppasiga tadqiqot 
o’tkazilgandan keyingi tekshiruvlarda keng qo’llaniladi. Tanlash yo’li bilan 
iste’mol bozoridagi narxlar to’g’risidagi ma’lumotlar olinadi. 
Tanlama kuzatish tibbiyotda, agronomiyada, texnika, biologiyada, geologiya, 
fizika, ximiya va boshqa turli sohalarda ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishda, 
tajriba-sinovlar o’tkazishda ham keng qo’llaniladi. 
Kelajakda tanlama kuzatish usullarini jamiyatning barcha sohalarida keng 
qo’llanishini e’tiborga oladigan bo’lsak, uning usullarini, mohiyatini to’liq 
o’zlashtirish tanlama kuzatishda bevosita ishtirok etuvchi mutahassis uchun ham 
va 
tanlama 
kuzatish 
usullari 
bilan olingan statistik ma’lumotlardan 
foydalanuvchilar uchun ham o’ta dolzarb hisoblanadi.