Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

n
S
x
2


(takrorlanuvchi tanov), 





 

N
n
n
S
x
1
2

; (takrorlanmaydigan tanlov); 
-salmoq uchun (muqobil belgining), 
n
w
w
i
i
w
)
1
(



(takrorlanuvchi tanlov); 
)
1
(
)
1
(
N
n
n
w
w
i
i
w




(takrorlanmaydigan tanlov); 
bu erda: 
2
S
- tanlama to’plam bo’yicha guruhlar ichidagi dispersiyalarning 
o’rtachasi; 
)
1
(
i
i
w
w

- tanlama to’plam bo’yicha guruhlar ichidagi (muqobil belgining) 
salmoq dispersiyasining o’rtachasi. 
Seriyali tanlamada bosh to’plamdan tasodifiy tanlama alohida birliklarni 
emas, balki teng kattalikdagi guruhlarni (uyalar, seriyalarni) tanlashni bildiradi, 
shuningdek bu guruhlardagi hamma birliklar (birortasi ham tushirib 
qoldirilmasdan) kuzatiladi.
Seriyali tanlash savdo korxonalarida yaxshi natija beradi. Masalan, tovarlar 
sifatini tekshirishda. Ma’lumki, tovarlar asosan qadoqlangan bo’ladi. Qadoqlangan 
tovarlarning sifatini nazorat qilishda yoppasiga kuzatish o’tkazish mumkin emas. 
Bu erda seriyalab tanlash juda samarali bo’lib hisoblanadi. Bunda 
guruh(seriya)ning 
ichidagi 
birliklarning 
hammasi 
tekshirilganligi 
uchun 

---

83 
tanlamaning o’rtacha xatosi (teng kattalikdagi seriyalarni tanlashda) faqat 
guruhlararo(seriyalararo) dispersiyaga bog’liq bo’ladi. 
Seriyali tanlamada o’rtacha miqdoriy belgi uchun tanlamaning o’rtacha 
xatosini quyidagi formulalar bo’yicha topiladi:
r
n
x
2
~



(takrorlanuvchi tanlov); 
)
1
(
2
~
R
r
r
Х
x




(takrorlanmaydigan tanlovlar); 
bu erda 
r
– tanlangan seriyalar soni; R – seriyalarning umumiy soni. 
Seriyali tanlamaning guruhlararo dispersiyasi quyidagicha hisoblanadi: 
,
)
(
2
2
r
x
х
i
Х




bu erda: 
i
x
–
i 
seriyaning o’rtachasi; 
x
- butun tanlama to’plam bo’yicha 
umumiy o’rtacha. 
Seriyali tanlamada muqobil belgining salmog’i uchun tanlamaning o’rtacha 
xatosi quyidagi formulalar bo’yicha aniqlanadi:
r
w
n
2



(takrorlanuvchi tanlov); 
)
1
(
2
R
r
r
w
w




(takrorlanmaydigan tanlov). 
Seriyali tanlama salmog’ining guruhlararo (seriyalararo) dispersiyasi 
(
w
2

)quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
r
w
w
i
w
2
2
)
(




, 
bu erda: 
w
i 
- i
seriyadagi belgining salmog’i; 
w
– butun tanlama seriyadagi 
belgining umumiy salmog’i. 
Ctatistik tadqiqotlarda tanlashning yuqorida ko’rib chiqilgan usullari bilan bir 
qatorda ularning kombinatsiyasi (qo’shilgan holdagisi) ham qo’llaniladi 
(kombinatsiyali tanlama). 
Tanlama kuzatishning pirovard maqsadi tanlamaning natijalari asosida bosh 
to’plamni tavsiflash hisoblanadi. 
Tanlama o’rtacha va nisbiy miqdorlar bosh to’plamga yo’l qo’yilishi mumkin 
bo’lgan xatoni hisobga olgan holda tadbiq etiladi. 

---

84 
Har bir aniq tanlamada o’rtacha tanlama bilan bosh to’plam o’rtasidagi farq, 
ya’ni 

