Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 
buxgalteriya
 
hisobotlarida qo’llaniladigan 
ikkiyoqlama yozish printsipiga asoslangan. Har bir operatsiya to’lov balansida 
ikki marta – kreditda (plyus ishora bilan) va debetda (minus ishora bilan) qayd 
etiladi. To’lov balansining kredit va debet ko’rsatkichlari yig’indisi nolga teng 
(balans) bo’ladi.
To’lov balansi operatsiyalari buxgalteriya operatsiyalari kabi alohida-alohida 
qayd etilmaydi. Operatsiyalar guruhlangan holda va sof holda
 
qayd etiladi. Eksport
va import operatsiyalari eksport va import qilingan davrda joriy operatsiyalar 
schyotida yozib qo’yiladi (birinchi qayd etish). Bu operatsiyaning hisob-kitobi 
natijalari moliya schyotida yozib (ikkinchi qayd etish) qo’yiladi.
Eksport operatsiyalari kreditda, import esa debetda yozib qo’yiladi. Eksport 
operatsiyasi birinchi qayd etishda joriy operatsiyalar schyotida yoziladi. Ikkinchi 
qayd etishda, aktiv miqdori (to’lanmagan qismi) moliya schyotida yoziladi.
Misol. O’zbekiston korxonasi xorijga 10 mln doll. tovar eksport qildi. Shu 
yilning o’zida eksport uchun 8,5 mln doll. to’landi, qolgan 1,5 mln doll. bo’yicha 
to’lov keyingi davrda amalga oshirishga kelishildi. Bu operatsiya to’lov balansida 
quyidagicha aks etadi:

---

245 
Kredit 
Debet 
Saldo 
Joriy operatsiyalar syoti 
Tovarlar eksporti 
10 
10 
Moliya schyoti 
Aktivlar 
-tijorat kreditlari 
-naqd pul va depozitlar 
1,5 
8,5 
-1,5 
-8,5 
Umumiy saldo 
10 
10 
0 
To’lov balansi joriy operatsiyalar, kapital va moliyaviy operatsiyalar 
schyotidan iborat.
Tovarlar
schyotida egalik huquqi mutloq tovarni olayotgan birlik foydasiga 
o’tayotgan tovarlar, qayta ishlash va tuzatishga mo’ljallangan tovarlar, portda 
transport tashkilotlari tomonidan sotib olingan tovarlar (benzin, kerosin va x.k.)
alohida-alohida qayd etiladi. Bundan tashqari, nomonetar oltin bilan bo’lgan 
operatsiyalar ham alohida qayd etiladi.
Xizmatlar
schyotida rezident va norezidentlar o’rtasidagi xizmatlar 
ayirboshlash operatsiyalari xizmatlarning guruhlari bo’yicha qayd etiladi.
Daromadlar
schyotida rezident va norezident birliklarning tashqi dunyo 
iqtisodiyotida ishtirok etib olgan va bergan daromadlari qayd etiladi. Daromadlar 
odatda ikki turga bo’linadi:
1) mehnat haqi
2)investitsiyalardan olingan yoki berilgan daromadlar