Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

“uzluksiz inventarizatsiya usuli”
(Perpetual 
Inventory Method) dan keng foydalaniladi (AQSH, FRG, Kanada, Angliya, 
Frantsiya va boshqalar). Bu so’zning va usulning avtori amerikalik iqtisodchi 
R.Goldsmitdir. U bu metodni Nyu-Yorkda 1951 yilda nashr etgan “Milliy boylikni 
uzluksiz inventarizatsiyasi” kitobida bayon qilgan. 
Bu metodni qo’llashda zarur bo’lgan ma’lumotlar:
1.
Yalpi kapital qo’yilmalar to’g’risida ko’p yillik dinamika qatori.
2.
Asosiy kapitalning alohida olingan guruhlari bo’yicha normativ xizmat 
muddati to’g’risidagi ma’lumotlar. 
3.
Joriy bahodagi yalpi kapital qo’yilmalar summasi. Buning uchun kapital 
quyilmalar indeksidan foydalaniladi. Bunda qurilish ishlari, jihozlar, transport 
vositalari, qurilish materiallari indekslari asosida bahoning yig’ma indeksi: 
;
0
0
0
0
p
q
p
q
I
ip
P



bunda i
P
- kapital qo’yilmalarining alohida turlari bo’yicha baho indeksi 
(individual indeks), q
0
p
0
– kapital qo’yilma turlarining bazis davridagi qiymati. 
Davr oxiridagi asosiy kapitalning qoldiq qiymati=Davr boshidagi qoldiq 
qiymati+davr ichida qilingan yalpi kapital qo’yilmalarning summasi – davr ichida 
hisoblangan amortizatsiya ajratmalari. Ko’rinib turibdiki, bu hisoblashlarda asosiy 
kapitalning qoldiq qiymati deflyatlashtirilgan (joriy baholardagi qiymatni bazis 
baholarida baholash) qiymat olindi. Indeks –deflyator I
p
ni hisoblashda: 
a) jihozlar bo’yicha guruhli indeksni hisoblash uchun 500 ga yaqin 
mashinalar olinadi (ular 38 kichik va 9 guruhga birlashtiriladi). 
b) qurilish – montaj ishlari bo’yicha yig’ma indeksni hisoblash birmuncha 
murakkabdir. Hozirgi kunda AQSH da qurilishning muhim turlari bo’yicha 22 ta 
mustaqil guruhli yig’ma indekslar hisoblanadi. 
Asosiy kapital balansi.
Asosiy kapital balansi uning yil davomidagi 
dinamikasini aks ettiradi. Balanslar asosiy kapitalning to’liq qiymati va qoldiq 
qiymatlari bo’yicha tuziladi.
Asosiy kapitalning to’liq qiymati bo’yicha balansini tuzishda korxona va 
tashkilotlarning buxgalteriya va statistik hisobotlari, tanlama kuzatish ma’lumotlari 
asosiy axborot bazasi bo’lib xizmat qiladi. Bunda asosiy kapital to’liq boshlang’ich 
qiymat bo’yicha (so’nggi o’tkazilgan qayta baholashdan so’ng kiritilgan) va to’liq 
tiklash qiymat bo’yicha hisobga olinadi (5-jadval).

---

202 
5-jadval 
Asosiy kapitalning to’liq qiymati bo’yicha balansi sxemasi 
Asosiy 
kapital 
turlari 
bo’yicha 
guruhi 
Davr 
boshida 
mavjud 
asosiy 
kapital 
Davr mobaynida kiritilgan 
asosiy kapital 
Davr mobaynida chiqib ketgan 
asosiy kapital 
Davr 
oxirida 
mavjud 
asosiy 
kapital 
jami 
shu jumladan 
jami 
shu jumladan 
yangi 
boshqalar 
tugatilgan boshqalar 
A 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
. 
. 
. 
Asosiy kapitalning eskirishni hisobga olgan holdagi (qoldiq) qiymati bo’yicha 
balansi (6-jadval). Bu balansda mavjud asosiy kapital qayta baholashdan so’nggi 
qayta tiklangan qoldiq qiymat bo’yicha, yangi kiritilganlari – to’liq boshlang’ich 
qiymat bo’yicha, sotilganlari – bozor bahosida, boshqa tashkilotlardan olingan va 
hadya etilgan hamda eskirishi hisobiga ro’yxatdan chiqarilgan asosiy kapital 
qoldiq qiymat bo’yicha aks ettiriladi. Asosiy kapitalning yillik eskirish qiymati yil 
mobaynida hisoblangan amortizatsiya summasiga teng bo’ladi. 
6-jadval