Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

2. Qayta tiklanadigan (fizik) kapital statistikasi 
 
Milliy boylikning asosiy komponentlaridan biri asosiy kapital hisoblanadi. 
Asosiy kapital
bu – mahsulot ishlab chiqarish, bozor va nobozor xizmatlar 
ko’rsatish uchun uzoq davr, lekin bir yildan kam bo’lmagan muddatda bir necha 
marotaba yoki doimo ishlatiladigan ishlab chiqarilgan aktivlardir. Asosiy kapital 
tarkibiga uzoq muddatda ishlatiladigan muayyan turdagi tovarlar kiritilmaydi: 
mayda asbob-uskunalar va inventarlar, ba’zi harbiy anjomlar (vayron qilish 
vositalari va ularni eltib berish vositalari), uy xo’jaligi tomonidan sotib olingan va 
pirovard iste’moli uchun foydalaniladigan mashinalar va jihozlar (avtomobillar, 
mototsikllar, velosipedlar, mebel, maishiy texnika) asosiy kapital tarkibiga 
kiritilmaydi. Ammo, ular ishlab chiqarish maqsadlarida foydalanilsa – asosiy 
kapital tarkibiga kiritiladi. 
Erlarni obodonlashtirish (holatini) va boshqa ishlab chiqarilmagan moddiy 
aktivlarni yaxshilash bo’yicha qilingan xarajatlar ham asosiy kapital tarkibiga 
kiritilmaydi. Balansda asosiy kapital tarkibiga qo’shimcha holda quyidagilar 
kiritiladi: 
a) “Boshqa inshootlar” kichik guruhiga tarixiy obidalar (agar ularni xarid 
baholari bo’lsa); 
b) “Mashinalar va uskunalar” guruhiga fuqarolik maqsadlarida 
foydalaniladigan harbiy jihozlar (avtomobillar, kompyuterlar va hokazo); 
v) “Transport vositalari” kichik guruh kosmik uchuvchi apparatlar; 
g) “Hayvonlar” guruhiga quyonlar, baliqlar, uy qushlari va asal arilar; 
d) tugallanmagan ob’ektlarning (qurilish, ishlab chiqarish, yosh hayvonlar, 
mevaga kirmagan ko’p yillik daraxtzorlar va boshqalar) qiymatlari, agar ular mulk 
egasini o’zgartirishsa. 
Asosiy kapitalni baholash.
Ma’lumki, asosiy kapital normativ xizmat
muddati xalqaro hisoblashlarda, jumladan, Jahon bankida 25 yil qilib olinadi. Bu 
davr ichida birlamchi hisobga olingan asosiy kapital bahosi o’zgarib turadi. Asosiy 
kapital tarixiy (to’liq boshlang’ich), joriy (qayta baholangan qiymati – shu 
paytdagi bahosi), qoldiq qiymati, amortizatsiya qilinadigan qiymat, tugatilish 
qiymati, balans (aralash) qiymati, o’zgarmas baholardagi qiymati va boshqa 
usullarda baholanishi mumkin. Har bir metodda baholangan qiymatning 
hisobchilikda iqtisodiy statistik tahlilda, moliyalashtirish (reinvestitsiyada), soliqqa 
tortishda va milliy boylik hajmini hisoblashda o’z funktsiyasi mavjuddir.