Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov

Uchinchi usul
4-ustundagi ko’rsatkichlarning o’rtacha miqdori quyidagicha 
aniqlanadi: 
(36175, 0=5335, 0=985, 0=16272, 0=70795,
6=6455, 0=476, 0):7=19499, 0 
Eng past ko’rsatkich o’rtacha ko’rsatkichdan qanchaga farq qilishini 
aniqlaymiz: 
(19499, 0-476, 0):19499, 0x100%=97, 60% 
Eng yuqori ko’rsatkichning o’rtachadan farqi: 
(36175, 0-19499, 0):19499, 0x100%=85, 5% 
Har ikkala holatda ham eng yuqori va eng past ko’rsat-kichlarning o’rtacha 
ko’rsatkichdan farqi sezilarli darajada ya’ni 20% dan katta bo’lganligi sababli eng 
yuqori (36175,0 m.s.) va eng past (476,0 m.s.) ko’rsatkichlar hisob-kitobdan 
chiqarib tashlanadi. Bu ko’rsatkichlar keyinchalik o’rtacha miqdorni hisoblashda 
qo’llanilmaydi. Qolgan ko’rsatkichlar asosida yangi o’rtacha miqdor aniqlanadi.
(5335, 0=985, 0=16272, 0=70795, 0=6455):5=19968,5 m.s. 
Olingan miqdor(19968, 5 ming so’m)ni 20000,0 ming so’mgacha yaxlitlash 
va mazkur miqdor ko’rsatkichini Muhimlik darajasining qiymati sifatida 
foydalanish mumkin. Muhimlik darajasining yaxlitlanguncha va yaxlitlangandan 
so’ngi qiymati o’rtasidagi farq: 
(20000, 0-19968, 05):20000, 0x100%q0, 1% ni tashkil etib, 20% lik ko’rsatkich 
doirasida. 
Faraz qilaylik, agar auditor 20000, 0 ming so’mlik xatoni o’tkazib yuborishi 
mumkin bo’lsa, u holda ushbu summa aktiv va passiv o’rtasida teng taqsimlanishi 
lozim. (ya’ni ham aktiv bo’yicha, ham passiv bo’yicha yo’l qo’yilgan xato 10000, 
0 ming so’mdan to’g’ri keladi). Auditor o’zining amaliy ish tajribasi va korxona 

---

76 
faoliyatining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda xatoni taqsimlashning 
boshqacha nisbatini ham qo’llashi mumkin. Shundan so’ng oldin muhimlik 
darajasi balans aktivi va passivning ahamiyatli moddalari o’rtasida, ularning jami 
summadagi ulushlariga mutanosib ravishda taqsimlanadi.
Ushbu usulda nazorat vositalari riskining hisobga olinmasligi uning asosiy 
kamchiligi hisoblanadi.
Agar audit o’tkazish jarayonida aniqlangan va taxmin qilingan xatolar ko’p 
yoki kam, ammo umuman olganda kattaligi bo’yicha muhimlik darajasiga yaqin 
va (yoki) xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisob yuritishida va moliyaviy hisobotni 
tayyorlashda tegishli me’yoriy hujjatlardan chetga chiqishi, biroq chetga 
chiqishlar so’zsiz jiddiy deb tan olinmaydi, auditor o’zining professional fikr-
mulohazalaridan foydalangan holda, mas’uliyatni o’z zimmasiga olishi lozim va 
mazkur vaziyatda tekshirilayotgan buxgalteriya hisobotidagi jiddiy kamchiliklar 
haqida xulosa qilishi yoxud tegishli fikrlarni auditorlik xulosasiga kiritishning 
zarurligi haqida qaror qabul qilishi kerak.