Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

                   Mehnat birligiga to„g„ri keladigan 
mahsulot hajmi 
Vino (litr) 
Mato (metr) 
Angliya 
12 
6 
Portugaliya 
8 
4 
 

---

304 
Qiyosiy  ustunlik  nazariyasi  keng  va  muhim  natijalarga  ega.  Biz 
ko‗rib  chiqqganimizdek,  olimlar  ham,  merkantilistlar  ham  davlatlar 
o‗rtasidagi  ayirboshlash  yoki  savdoni  boshqalarning  xarajatlari  orqali 
faqat  bir  tomonga  samara  kelishi  tarzida  ko‗rib  chiqishgan.  Buning 
sababi  shundaki,  ular  ko‗r-ko‗rona  tovarlarning  umumiy  hajmi  doimiy 
bo‗ladi  deb  hisoblashgan:  shuning  uchun  bitta  tomon  foyda  ko‗rsa, 
boshqa  tomon  yutqizgan.  Bunday  yondashuvni  boshqa  nazariyalarda 
ham  kuzatish  mumkin,  ular  iqtisodiy  ayirboshlashlarni  murosasiz 
jarayonlar  deb  qarab,  bunda  g‗oliblar  va  mag‗lublar  bo‗ladi,  deb 
hisoblashgan. 
Rikardo  o‗zining  qiyosiy  ustunlik  nazariyasi  bilan  tomonlar 
o‗rtasidagi  ixtiyoriy  savdo  yoki  ayirboshlashni  ikkala  tomonga  ham 
foyda  keltirishi  mumkinligini  isbotladi,  chunki  qiyosiy  ustunlik  tovar 
ishlab chiqarishning ixtisoslashuviga olib keladi, bu esa ishlab chiqarish 
samaradorligini  oshiradi  va  natijada  yalpi  ishlab  chiqarish  ortadi.  Bu 
g‗oyaga  kichik  shahar,  mamlakat  va  xalqaro  savdo  nuqtayi  nazaridan 
yondashish  mumkin.  Faraz  qilaylik,  shahardagi  eng  yaxshi  advokat  bir 
vaqtning o‗zida  eng  yaxshi  kotiba ham  hisoblansin.  U  o‗zining  shaxsiy 
yuridik ishlarini o‗zi kompyuterida terib, bosmadan chiqaradimi? Yo‗q, 
u  o‗ziga  kotiba  yollaydi,  chunki  u  yuridik  ishlarida  ham,  kotibalik 
ishlarda  ham  mutlaq  ustun  bo‗la  olmaydi,  bu  qiyosiy  ustunlik 
nazariyasida  vaqtni  tejab  yuqori  daromad  olishga  teng.  Uning  kotibasi 
bo‗lsa  ixtiyoriy  ravishda  advokatning  soatbay  ish  haqidan  ancha  past 
bo‗lgan ish haqiga rozi bo‗lib, kompyuterda ishlaydi, keyinchalik u o‗z 
sohasidagi  qiyosiy  ustunlik  nazariyasi  natijasi  boyicha  ancha 
ta‘minlangan  xodimga  aylanadi.  Qiyosiy  ustunlik  amaliyotida 
mahsuloning  umumiy  summasida:  iqtisodiy  hissa  yuqori  bo‗ladi. 
Demak,  uni  advokat  va  kotiba  o‗rtasida,  Nyu  York  va  Kaliforniya, 
Angliya va Portugaliya o‗rtasida qo‗llash mumkin. 
Sanoatni tashqi savdodan himoya qilishga asoslangan merkantilistik 
yondashuv  Smitning  mutlaq  ustunlik  nazariyasini  bekor  qiladi,  chunki 

---

305 
qiyosiy ustunlik nazariyasi bilan uni umuman yo‗q qilamiz. Shuningdek, 
ushbu  nazariya  jamiyatda  nisbiy  taqchillik  natijasida  kelib  chiqadigan 
kelishmovchiliklarni, iqtisodiy subyektlar o‗rtasidagi tovarlarni ixtiyoriy 
ayirboshlash  orqali  ishlab  chiqarish  yalpi  hajmini  ko‗paytirishda  va 
o‗zaro  foydani  ko‗paytirishga  hamda  shu  asosda  yuqoridagi 
kelishmovchiliklar  bartaraf  etilishiga  sababchidir.  Baxtimizga  advokat 
ham,  kotiba  ham  qiyosiy  ustunlik  nazariyasini  tushinishlari  shart  emas, 
chunki  bu  nazariya  ular  qanday  o‗ylayotganlarini  emas,  balki  qanday 
harakat qilayotganligi bilan izohlanadi.