Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

1 5 .2 .  N e o k la s s ik   s i n t e z   k o n s e p s iy a s in in g   y a n g i
g ‘o y a la r i
Bu yangi  g ‘oyaning  paydo  bo‘lishi  bilan  iqtisodiy  tahlilda  aralash 
shakldagi  qarashlar ustunlik qiladi,  iqtisodiyotni  tartibga  solishning turli 
shakllari  taklif  etiladi.  Hozirgi  davrda  iqtisodiyotni  makroiqtisodiy 
tarbibga solishda  asosan uchta ta’limot qarashlari -  ishtirok  etadi.  Bular 
1)  turli  modifikatsiyadagi  keynschilik  ta’limotlari;  2)  taklif  iqtisodiyoti 
nazariyalari  va  3)  monetarizm.  Keynschilik  qarashlarida  asosan 
davlatning  iqtisodiyotga  faol  ishtiroki  keng  targ‘ib  etiladi.  Bunda 
konyunkturaning  o ‘zgarishi  bilan  ishlab  chiqarishning  yuqori  darajasini
278

---

ta’minlash,  ish  bilan  bandlik,  siklik  rivojlanishni  yumshatish  asos  qilib 
olinadi.  Bunda  asosiy  e’tibor  davlat  bdjetiga  qaratiladi,  shu  yo‘l  bilan 
to‘lov  imkoniyatlariga  talab  to‘g ‘ridan  to‘g‘ri  tartibga  solinadi. 
Monetaristlar  fikricha  esa  iqtisodiy  hayotga  umuman  aralashmaslik 
prinsipi qo‘llab-quvvatlanadi.
Ayrim  fikrlar  bo'yicha  neoklassik  sintez  faqat  iqtisodiyotni  davlat 
tomonidan  tartibga  solishnigina  emas,  balki  umumiy  iqtisodiy 
muvozanatni  modellashtirishni  ham  o‘z  ichiga  oladi.  Ayrim  olimlaming 
aytishicha  (A.B.  Anikin)  Samuelsonning  neklassik  sintezi  avvalo, 
klassik  mikroiqtisodiyotni  yangi  makroiqtisodiyot  bilan  qo‘shilishi,  deb 
qaraladi.  Yuqorida  keltirilgan  qarashlami  uch  qismga  bo‘lish  mumkin: 
ulaming  birinchisi  iqtisodiyotda  to ‘la  bandlikni  ta’minlash  va  bu 
prinsipini  erkin bozor iqtisodiyoti  elementlari  bilan birgalikda (iqtisodiy 
liberalizm), 
shuningdek, 
erkin 
bozor 
stixiyasini 
chegarolovchi 
keynschilik  konsepsiyasi  elementlari  ham  qo‘llanilishi  mumkin. 
Ayniqsa,  davlat  siyosatida  Fiskal  va  pul-kredit  tizimlari  hamda 
«ishsizlikning 
tabiiy 
normasi» 
(M.Fridmen) 
konsepsiyasidagi 
antiinflyatsion  imkoniyatlar  hamda  Erxard-Ryopkelaming  «Ijtimoiy 
bozor  xo‘jaligi»  prinsiplari  birgalikda  harakat  qiladi.  Ikkinchi 
qarashlarda XIX  asming oxirida neoklassiklar tomonidan  ilgari  surilgan 
qiymat  (qimmat)  nazariyasida  eski  va  yangi  qiymat  nazariyalari  yoki 
xarajat  nazariyasi  va  eng  yuqori  foydalilik  nazariyasi  aks  ettiriladi.  Bu 
yerda  marjinalistlaming  ikkinchi  vakili  A.  Marshall  ilgari  surgan 
yondashuv  sistemasi  to‘g‘risida  gap  bormoqda  (V.  Paretto  va 
boshqalaming baho,  talab  va taklif hamda umumiy  iqtisodiy  muvozanat 
masalalari ko‘zda tutiladi).
Uchinchi  qarash  bo‘yicha  umumiy  iqtisodiy  muvozanatning 
hozirgi  modeli  bir  vaqtning  o‘zida  makro  va  mikro  iqtisodiy 
tadqiqotlarga asoslanadi.  Bu tadqiqotlarda avvalgi  sof iqtisodiy  nazariya 
va  mukammal  raqobat  to‘g‘isidagi  qarashlardan  voz  kechiladi,  ishlab 
chiqarish va iste’mol  sohalari  bir-biriga qarama-  qarshi  qo‘yilmaydi.  Bu
279

---

qarashlarda  Keynsning  «Psixologik  qonuni»,  ya’ni  daromadlaming 
iste’molga  nisbatan  tezroq  o ‘sishi,  «Veblen  Effekti»  va  boshqa 
noiqtisodiy omillaming ta’siri ham hisobga olinadi.