|
Рақамли иқтисодиёт инновацияларнинг ҳаётий цикли анча камайиши билан ҳам тавсифланади. Бу эса кўплаб янги смартфонлар моделларининг, компютерларнинг, мобил иловаларнинг, компъютер ўйинларининг янги версияларининг тезкорлик билан пайдо бўлишига туртки бўлади. Бир қанча олимлар ва мутаҳассисларнинг фикрларича, транспортда ҳам янги инновацион транспорт тизимлари пайдо бўлиши кутилмоқда. Масалан, магнит-левитацион воситалар, вакуумли транспорт воситалари, Ҳйперлооп тизимлар ва бошқалар буларга яққол мисол бўлиши мумкин.
Коллектив билимлардан фойдаланган ҳолда инновацион ғояларни генерация қилиш (масс cоллаборатион, краудсорсинг), маҳсулот ва ҳизматлар ишлаб чиқариш, янги иннвовацион лойиҳаларни молиялаштирш (краудфундинг).
Интернет тизими туфайли ва бизнес учун янги имкониятлар ҳосил бўлиши ривожланган мамлакатлар ЙИМ да ҳизматлар улушининг анча ошиб кетишига олиб келади. Компъютерлар пайдо бўлиши билан информацион инқилоб бошланди ва инсонлар информатион технологияларга асосланган кўплаб ҳизматларни фаол равишда истеъмол қила бошладилар. Масалан, 1992 йилда тармоққа бир
миллион компъютер уланган бўлса, 1996 йилда бу миқдор 10 миллионга етди, 2009 йилда эса бир миллиард инсон интернетга уланди. 2015 йилда интернет фойдаланувчилари сони 3 миллиардга етди. Информацион технологиялар борган сари кўпроқ янги ҳизматлар турларининг пайдо бўлишига сабаб бўлаяпти ва ҳудди шунинг учун ҳам ривожланган давлатлар ЙИМ да ҳизматларнинг улуши 70% дан ортиб кетди (АҚШ, Англия, Франция, Германия ва бошқалар).
Моддий бойликларни биргаликда истеъмол қилиш имкониятлари (Шаринг эcономй) жамиятнинг кўпчиликаъзоларида моддий бойликларга эгалик қилишга бўлган муносабатни ўзгартириб юборди. Масалан, ривожланган мамлакатлардаги кўпчлик ёшлар ўзлари учунҳусусий мулк сотиб олиш ва унга эгалик қилишга катта қизиқиш билдирмаяптилар. Чунки улар учун кўпроқ ҳаётий эркинлик, маънавий ҳатти-ҳаракатлар эркинлиги ва ҳиссиётларга берилиш, дунё мамлакатларига саёҳатлар, экологик туризм тадбирлари кўпроқ аҳамиятга эга бўлиб қолди.
Истеъмолчиларда маҳсулот ёки ҳизмат ҳақида фикр ҳосил қилишда ижтимоий тармоқларнинг аҳамияти тобора ошиб бориши. Чунки ҳозирги кунларда ижтимоий тармоқларда ишлаш ва мулоқот қилиш барча ёшлар ҳаётининг ажралмас қисми бўлиб қолгани ҳеч кимга сир эмас.
Интернет тизимида фаолият олиб борувчи компанияларнинг капитализацияси асоссиз равишда жуда ҳам кўпайиб кетиши ҳамда криптоактивлар баҳосининг “молиявий пуффак” кўринишида ҳаддан ташқари ортиб кетиши;
Интернет тармоғида реклама-бизнеси билан шуғулланувчи компанияларнинг даромадлари сарф-ҳаражатларидан кўра анча кўпроқ катталикка эга бўлиб кетиши;
Тармоқдаги тадбиркорлар нафақат моддий бойликлар ва ҳизматларни, балки рақамли ва электрон товарларни ҳам сотиш
билан шуғуллана бошладилар. Масалан, 2016 йилда интернет савдонинг умумий ҳажми бир триллион доллардан ҳам ортиб кетди. Электрон тижоратда эса энг катта улушни авиа- ва темир йўл чипталари сотувчи компаниялар эгаллаб турибди;
Интеллектуал мулкка эгаликнинг янги лицензия турлари (ҳалқ лицензиялари - Публиc Лисенcе) пайдо бўлиши. Бунда яратилган маҳсулот ёки ҳизматга кўпчиликнинг эгалик қилиш қоидаси амал қилади. Масалан, ҳалқ томонидан интеллектуал мулкка эгалик қилишга имкон берадиган Cреативе Cоммон (CC) туридаги лицензиялар, очиқ дастурий таъминот учун жамоавий лицензияни кўзда тутадиган Генерал Публик Лиcенсе (ГПЛ, ГНУ);
Виртуализация бўйича кўрсатиладиган ҳизмат турлари аста- секинлик билан дастурий таъминот ишлаб чиқарувчиларни ва компъютерчиларни бозордан сиқиб чиқара бошлади. Масалан, СОНЙ корпорацияси ҳам ноутбукларни корпоратив заказга биноан ишлаб чиқаришни бошлади, чунки мижозлар борган сари талабчан бўлиб бораяптилар ва шу туфайли сифатли товар ва ҳизматларни истаб қоладиар.
Бизнес-моделларнинг трансформацияси. Рақамли иқтисодиёт янги бизнес-моделларда намоён бўлади ва бу бозорнинг бошқа иштирокчиларда ўзига ҳос бўлган занжирли реакция ҳосил қилади. Булар ичида энг оммабоплари – кастомлаштирилган маҳсулот ва ҳизматларга бўлган интилиш, персоналлаштирилган ҳизматлар олиш истаги, компаниянинг ривожланиш стратегиясига электрон тижорат воситаларини жалб қилш ҳамда Фреемиум-модел, Трее- то-плай, Принт-он-деманд, Фулл-Cроwдсоурсинг, Донатион каби рақамли бизнес архитектураларидан фойдаланишдир. Ишлаб чиқарувчи фирмаларнинг интернет орқали бевосита сотувларни ташкил қилиши, электрон витриналардан фойдаланиш, тармоқ ва тармоқлараро виртуал биржаларни ташкил қилиш, омборларсиз
ишлаш имконияти (дроп шоппинг) ва заҳираларни талабга биноан қондириш (он-деманд).
Олий таълим муассасалари тайёрлаб берган мутахассисларнинг билимини замонавий талаблар даражасида оширишга эришиш. Чунки ҳозирги даврда олий таълим олган мутахассисларнинг билим даражаси олий мактабни тугатгандан сўнг, атиги икки йилдагина 50% га эскириб қолмоқда.
Ҳозирги вақтда анчагина оммавий бўлиб кетаётган уй-офисларда ишлаш имконияти, яъни, рақамли иқтисодиёт кўпчиликни уйдан кетмаган холда, компания, фирма ёки ташкилотларда тўлақонли ишлаш имконини яратади (гигеcономй, фрее ланcинг кабилар).
Do'stlaringiz bilan baham: |
