Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

3D-printerlar  ham  Industriya  4.0  ning  ajralmas  tarkibiy  qismi  hisoblanadi. 

Bu  texnologiyani  amaliyotda  „additiv  texnologiyalar“  deb  ham  yuritiladi,  3D-

pechatning ishlab chiqarishda ishlatilishi esa „additive manufacturing“ (AM) deb 

nomlangan.  Ushbu  usulning  boshqalaridan  farqi  shundaki,  kerakli  mahsulot  uni 

qavatma-qavat  turli  materiallarni  (metallni,  plastikni,  gipsni,  kompozir 

materiallarning  kukunlarini)  ishlatgan  holda  ko’p  marotabalab  chop  qilinib  hosil 

qilinadi.  Bunday  ko’p  qavatli  pechat  usuli  istalgan  murakkablikdagi  detallarni 

svarkasiz,  ulovlarsiz  va  butlovchi  qismlarsiz  tezkorlik  bilan  yaratish  (yasash) 

imkonini  beradi.  3D-texnologiya  aviatsiyada,  avtomobilsozlikda,  meditsinada, 

stomatologiyda,  maishiy  sohada,  mahsus  qurilmalar  yasashda  va  boshqa 

yo’nalishlarda  murakkab  detallarni  tez  va  arzon  yaratishda  ishlatilishi  mumkin. 

3D-printerlar  yangi  mexanizmlarning  prototiplarini  yaratishda  va  tayyor 

mexanizmlarning  modellarini  yasashda  hamda  ularni  real  sharoitlarda  tekshirib 

ko’rishda  ham  ishlatilishi  mumkin.  Additiv  texnologiyalarning  boshqa 

afzalliklariga  ishlab  chiqarish  tsiklining  kamayishini,  transport  harajatlarining 

pasayishini,  zakaz  uchun  mahsulotning  kichik-kichik  partiyalarini  chiqara  olishni 

ham  ko’rsatish  mumkin.  Kelajakda  3D-printerlar  ishlab  chiqarish  modelini 

o’zgartirib,  ishlab  chiqaruvchilar  va  iste’molchilarni  bir-birlariga  yaqinlashtirish 

uchun  ham  hizmat  qilishi  mumkin.  Bu  ayniqsa  seriyali ishlab chiqarish va kichik 

partiyada  mahsulotlar  ishlab  chiqarishda  katta  ahamiyatga  ega  bo’ladi.  Bunday 

turdagi  ishlab  chiqarish  maqkazlashmagan  ishlab  chiqarish  degan  nomni  olgan  – 

distributed  manufacturing  (Zaxarov  A.  3D-ishlab  chiqarish//RBK,  yanvar-fevral 

2017. Str.21). 

 

Hozirgi  zamonda  robototexnikaning  evolyutsiyasi  shunga  olib  keldiki,  endi 

ular nafaqat oddiy operatsiyalarni bajara oladilar, balki ular insonlarning ovozlarini 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

taniy  oladilar,  harakatlarini  kuzata  oladilar  va  sun’iy  intellektga  egadirlar.  Bular 

hodimlar  va  ishchilar  bilan  birgalikda  ishlay  oladigan  avtonom  robotlaridir.  ABB 

firmasining  YuMI  deb  nomlangan  poboti  mahsulot  mahsulot  yig’ish  konveerida 

boshqa  ishchilarning  qo’llari  konturlarini  va  yig’ilayotgan  mahsulotning  tarkibiy 

qismlarini  taniy  oladi.  Kaliforniya  shtatidagi  Tesla  avtomobillari  zavodida  160 

nafar  universal  ishlab  chiqarish  robotlari  haftasiga  400  ta  avtomobil  yig’adilar. 

Robototexnika  halqaro  federatsiyasining  ma’lum  qilishicha  2000-2012  yillarda 

ishlab chiqarish robotlarining sotish hajmi 60% dan ortiqroq miqdorga o’sdi (Ford 

M. Robotlar hujum qilayaptilar. M.: Alpina non-fikshn, 2016. str.21). Yaponiyada 

esa  robotlar  hizmat  qiladigan  mehmonhonalar  juda  ommabop  hisoblanadi.  Bu 

yerlarda  robotlar  ovqat  pishiradilar,  idish  yuvadilar,  yig’shtiradilar,  kofe 

tayyorlaydilar,  yo‘lovchilarga  yordam  ko’rsatadilar.  Misol  sifatida  yaponiyaning 

sushi-restoranlar  tarmog’i  Kura  ni  keltirish  mumkin.  Unda  robotlar  sushi 

pishirishga  yordam  beradilar,  ofitsiyantlar  hizmatini  qiladilar,  hisob  varaqlari 

tayyorlaydilar  va  boshqa  amallarni  bajaradilar.  Avtomatlashtirishga  asoslangan 

tizimga o’tish tufayli Kura bir tarelka sushining narxini bir dollargacha tushirishga 

mufaffaq  bo’ldi,  bu  esa  raqobatchilar  oldida  katta  afzallillarga  erishishga  imkon 

berdi.  (

http://www.nytimes.com/2010/12/31/business/global/31sushi.html

).  Shu 

turdagi boshqa robotlarga misol sifatida ikki o’lchamli ko’rish tizimiga ega bo’lgan 

robot  Rethinkni,  yuk  tashuvchi  robot  Industrial  Perseption  larni  keltirishimiz 

mumkin. Robotlar uchun mo’ljallangan operatsion tizimlar [ROS (Robot Operating 

Systems)]  Stenford  Universitetining  sun’iy  intellekt  laboratoriyasida  ishlab 

chiqilgan.  Keyinchalik  bu  tizimni  to’laqonli  robototexnik  platformaga  aylantirish