Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

14.3. Raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratning rivojlanish yo’nalishlari 

Raqamli 

elektron 

iqtisodiyotning 

yaqin 

kelajakdagi 

rivojlanish 

yo’nalishlaridan  eng  diqqatga  sazovorlari  Industriya  4.0  –  Buymlar  interneti, 

Virtual  va  To’ldirilgan  voqe’lik  (VR  va  AR)  hamda  3D-printerlar  desak,  aslo 

yanglishmagan  bo’lar  edik.  Hozirgi  kunda  internetga  turli  xildagi  qurilmalardan 

kirishlar  soni  unga  insonlarning  kirishlari  sonidan  ko’ra  ko’proq  bo’lib  ketgan 

(Lavina  dannix//Ogonyok,  №24,  24  oktyabr  2016,  str.4-5).  „Aqlli  uy“, 

„Xaydovchisiz avtomobil“,  „Ishchilarsiz zavod“ va  „Inson ishtirokisiz savdo“ deb 

nomlangan loyihalar barchaga ma’lum va mashxur.  Gamburg dengiz portida  IoT 

tizimi portga kelayotgan yuk mashnalari haqidagi ma’lumotlarni yig’a va tahlil qila 

oladi.  Buning  natijasida portning  o’tkazuvchanlik qobiliyati  178%  ga  ko’paygan. 

2019-2020 yillarga kelib, IoT ning jahon bo’yicha yillik o’sish sur’ati 23% bolishi 

kutilgan  holda,  2021  yilga  kelibinternetga  ulangan  28  milliard  qurilmalardan  16 

milliardi IoT bilan bog’liq qurilmalar bo’lishi bashorat qilingan.  2025 yilga kelib 

esa  internetga  uangan  barcha  datchiklar  soni  10  trillion  bo’lishi  kutilmoqda.  IoT 

bozori  eng  katta  bozorlardan  biri  bo‘lib,  u  yil  sayin  faqat  qo’paya  boradi.  2020 

yilga  kelib  bu  bozorning  hajmi  €1,9  milliard  evro  bo’lishi  BCG  konsulting 

kompaniyasi tomonidan ta’kidlanmiqda (Evans Philip, BCG, 2015, p.74).  

 

Virtual  voqe’lik  (virtual  realityv  VR)  va  to’ldirilgan  reallik  (augmented 

reality – AR) texnologiyalari ham kelajak trendlari bo’lib, ular borgan sari ko’proq 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

ishlab  chiqarishga  tadbiq  qilinmoqda.  Virtual  reallik  texnologiyasi  real  dunyoni 

komp’yuter grafikasi vositasida yaratilgan virtual punyiga ko’chiradi. To’ldirilgan 

reallik  texnologiyasi  esa  atrof-muxitdagi  real  dunyoni  qo’shimcha  elementlar, 

ma’lumotlar  va  ob’ektlar  bilan  to’ldiradi.  Bunday  texnologiyalar  har  bir 

hizmatchiga  mashina  va  nexanizmlarning  ichki  tuzilishi  ko’rishga  va  ishlashini 

kuzatishga  imkon  beradi.  Natijada  ishchi  va  hizmatchilar  ob’ektni  yaxshiroq 

tushunish,  boshqarish  va  undagi  potentsiyal  havflar  va  buzilishlarning  oldini 

olishlari mumkin bo’ladi. Masalan, BMW Group mutahassislari Miniavtomobillari 

markasi  uchun  mashina  dvigatelining  nosozliklarini  aniqlashga  imkon  beradigan 

to’ldirilgan  reallik  ko’zoynaklarini  yaratdilar.  Bunday  ko’zoynaklar  yordamida 

motorning  ishini  rangli  uch  o’lchamli  tasvirda  ko’rish  va  ta’mirlashlash  uchun 

instruktsiyalarni olish mumkin (Ryussman Maykl, Ishchilar va robotlar uchun ish 

joylari,  BCG,  2015,  p.47).  AR  va  VR  texnologiyalarning  yana  boshqa  faol 

qo’llanilish soxalariga ta’limni, muzeylar faoloyatini va vistavkalar taskil qilishni 

kiritish  mumkin.  Digi  Capital  kompaniyasining  baholashiga  ko’ra,  2020  yilga 

kelib,  to’ldirilgan  reallik  bozorining  hajmi  $90  milliard  dollarga  yetar  ekan.