|
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
bizdan o‘zib ketgan rivojlangan mamlakatlar tajribalarini yaxshilab o’rganish ham
zarur.Bank sanoati – shiddat bilan raqamli rivojlanishga bo’lgan yorqin
misollardan biri bo‘la oladi. Deloitte konsalting kompaniyasiRossiya banklari
orasida yangi texnologiyalarni qo‘llash jarayonini tadqiq etib, buning natijasida
ekspertlar 11 ta innovatsiyani tanlab oldilar va ularni bir nechta guruhga ajratidilar:
havfsizlikni ta’minlash («aqlli» identifikatsiya-II-Intellektual Identification), tahlil
(Big Data, shaxsiy moliyaviy yordamilar – PDA – Personal Digital Assistent),
raqamli texnologiyalar (onlayn-hamyon, muloqotsiz to‘lov va boshqalar),
avtomatlashtirish (bo‘linmalardagi avtootvetchiklar va robotlar), geymifikatsiya
(mijozlar uchun o‘yinlar va kvestlar) va P2P-kreditlash.
Kripto-aktivlar, ya’ni blokcheyndagi o‘z qiymati va egasi bo‘lgan qaydlar
yig‘indisi aylanmasi bilan endi faqat litsenziya asosida shug‘ullanish mumkin.
Litsenziyalashga mayning, kripto-aktivlar bozoridagi hizmatlar va kripto-birjalar
faoliyati kiradi. Bu yo‘nalishlarni litsenziyalash NAPU (Loyihalarni boshqarish
milliy agentlagi) tomonidan amalga oshiriladi.Keyinroq O‘zbekistonda kripto-
birjalarga bo’lgan talablar ham tasdiqlandi: xorijiy korxona, «ustav miqdori» 30
000 ekyu (5,5 mlrd so‘mdan ortiq), elektron tizim mavjudligi, savdoni amalga
oshirish qoidalari, bozor kotirovkalaridan foydalanish va savdo haqidagi
axborotlarni besh yil davomida saqlash majburiyati.Ko‘plab virtualvalyutalar
moddiy
ta’minotga
ega
bo‘lmasdan,
ijtimoiy
shartnoma
shakli
hisoblanadi.Ta’kidlash joizki, valyutalar, obligatsiyalar, aksiyalar, opstionlar,
veksellar va boshqa shu kabi moliyaviy vositalarning mutlaq ko‘pchiligi ham
ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi va to‘liq moddiy ta’minotga ega bo‘lmaydi.
Biroq agar klassik valyuta qimmati asosanuni emissiya qiladigan mamlakatning
moliyaviy-iqtisodiy va siyosiy holatiga bog‘liq bo‘lsa, kriptovalyutalar qiymati
faqat undan foydalanuvchilar kutadigan natijalar bilan belgilanadi.Kembridj
universiteti tadqiqotlariga ko‘ra, kriptovalyutalardan foydalanuvchilar umumiy
soni so‘nggi uch yil ichida to‘rt baravar – 2013 yildagi 8,2 milliondan 2018 yilga
kelib taxminan 50 milliongacha o‘sdi.Ta’kidlash joizki, raqamli iqtisodiyotga
o‘tilish bilan iqtisodiy o‘sish tendensiyalari yanada faol o‘sish tomon o‘zgarishi
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
mumkin. Bir tomondan, yaqin yillarda kriptoiqtisodiyot umumiy hajmi alohida
mamlakatlar byudjeti bilan taqqoslanadigan darajaga yetadi. Boshqa tomondan,
ushbu iqtisodiy faollikbutun dunyo bo‘ylab (eng katta qizg‘inlik Xitoy, Yaponiya,
Evropa Ittifoqi davlatlari, Skandinaviya davlatlari, AQSH, Janubiy Koreya va
Afrikaning bir qator mamlakatlarida kuzatildi) tarqalgan, ammo uning ko‘lami har
bir alohida mamlakat iqtisodiyoti umumiy hajmida va jahon miqyosida u qadar
sezilarli miqdorda emas. Bir qator davlatlar (Shveysariya, Angliya, Isroil va
boshqalar) blokcheyn texnologiyasini qo‘llagan holda, o‘zining mos keluvchi
markaziy banklar tomonidan emissiya qilinadigan va nazorat qilinadigan virtual
valyutasini ham yaratish istagini bildirdilar. Bir tomondan, blokcheyn va boshqa
texnologiyalar joriy qilish, shubhasizki, davlat virtual valyutalari ishonchliligini
oshiradi, boshqa tomondan esa, bunday yondashuvkriptovalyutalarning asosiy
g‘oyasiga (taqsimlangan va markaziy boshqaruvsiz) zid keladi va unga to‘liq
ma’noda qarshilik ko‘rsata olmaydi.Nima bo‘lganda ham, barcha davlatlar
o‘zining moliyaviy va iqtisodiy tizimini ularning bir qismi tartibga solinadigan bir
nechta valyuta muomalada bo‘lishiga tayyorlashi zarur deb o’ylaymiz.Xususan,
Kanadaning eng yirik banklaridan biri, yangi Shotlandiya banki yoki Scotiabank,
yaqinda bank mijozlari uchun «bank ishi odamlarga qanday hizmat qilishini qayta
fikrlash» falsafasiga muvofiq, raqamli innovatsiyalar va yechimlar ishlab chiqish
va joriy qilishni amalga oshiradigan yangi raqamli fabrika ishlab chiqilishi haqida
ma’lum qildi.Deutsche Bank ham raqamli bank mahsulotlarini rivojlantirish
borasida o‘z markaziga ega: Digital Factory Frankfurtda joylashgan. Bu raqamli
fabrikada14 mamlakatdan bo‘lgan 400 ga yaqin dasturiy ta’minot ishlab chiquvchi
axborot texnologiyalari mutaxassislari va moliyaviy ekspertlar eng zamonaviy
usullardan foydalangan holda, raqamli mahsulotlar ishlab chiqish ustida birgalikda
ishlamoqdalar. 2016 yilning noyabrida Deutsche Bank dasturiy ta’minot ishlab
chiquvchilarga an’anaviy moliya hizmatlari doirasidan chiqadigan bank mijozlari
uchun raqamli
yechimlar yaratish imkoniyatini taqdim etdi. Bunday
yondashuvbank ular negizida butun dunyo startaplari bilan hamkorlik qiladigan
uchta innovatsion laboratoriya, raqamli fabrika va tadqiqotlar yangi markazini
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
birlashtiradigan innovatsiyalar ekotizimi yaratishga imkon berdi. Bank
dasturchilarga kelajakning raqamli hizmatlarini amalga oshirish uchun o‘z
g‘oyalarini tekshirishga imkon beraidgan amaliy dastur interfeys (dbAPI) orqali
raqamli muhitga to’laqonli ulanish va bu muhitda ishlash imkoniyatini
ta’minlaydi.Tranzaksiyalar qismida ochiq interfeyslar mantiqinibank sohasi uchun
inqilobiy bo‘lgan «Ikkinchi to‘lov Direktivasi» (Revised Payment Directive,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
