|
Kichik biznesda raqamli innovatsion faoliyatining
asosiy sub’ektlari
Ilmiy g’oya
Tajriba-
konstruktorlik
ishlanmalari
Sinov namunasini
yaratish
Kam, seriyali
yoki ommaviy
ravishda ishlab
chiqarish
Yangi
maxsulotning
tarqatilishi
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Raqamli innovatsion faoliyat sub’ektlari sifatida yangilklar yaratadigan va
ularning sinov nushalarini yangi raqamli mahsulot sifatida ishlab chiqaradigan
korxonalar, tashkilotlar yoki alohida shaxslar tushuniladi. Sub’ektlar sifatida
bulardan tashqari raqamli innovatsion jarayonga moliyaviy, information,
marketing, patent-litsenziya, lizing, frentsayzing, sotuv va boshqa hizmatlar
ko’rsatadigan huquqiy va jismoniy shaxslarni ham qo’shishimiz mumkin. Yanada
aniqroq qilib aytganda, raqamli innovatsion faoliyat sub’ektlari quyidagilardir:
Raqamli
innovatsionfaoliyatningvainnovatsionhizmatningalohidako’rinishlaribo’lganilmi
y-ishlabchiqarishtashkilotlarivatexnopolislar,
texnoparklar,
innovatsionmarkazlar,
innovatsion-
investitsionvabiznesmarkazlarko’rinishidagituzilmalar;
Raqamli
mahsulot
yaratadigan
ilmiyvailmiy-tekshirishtashkilotlari
(akademikvatarmoqilmiyinstitutlari, konstruktorlikbyurolari, laboratoriyalar,
tajribamaydonlari, oilyta’limmuassasalari);
Raqamli mahsulot hosil qiladigan yirik va o’rtacha kattalikdagi korxona va
tashkilotlar;
Raqamli mahsulotlar yaratadigan kichik investitsion tashkilotlar va firmalar;
Raqamli iqtisodiyot muammolari bilan shug’ullanadigsn innovatsion, ilmiy-
tekshiruv va ishlab chiqarish yo’nalishidagi tashkilotlarning hizmatchilari;
Raqamli iqtisodiyot sohasida yuksak iqtidorga ega bo’lgan olim, ixtirochi,
dasturchi va malakali mutaxassislar.
Huquqiy nuqtai-nazardan, raqamli innovatsion tadbrirkorlik faoliyati sub’ektlari
deb, ilmiy-texnik yo’nalishlarda huquqiy shaxs hosil qilmasdan tadbirkorlik
qilaoytgan shaxslar (ya’ni individual tadbirkorlar) ham tushunilib, ular bu faoliyat
turi bilan shug’ullanish uchun guvohnomalar olgan bo’lishlari lozim. Raqamli
innovatsion tadbirkorlik faoliyatining bunday sub’ektlariga iqtisodiyotning turli
sohalarida yangiliklar yaratib, ularni amaliyotga tadbiq etadigan ixtirochilarni,
konstruktorlarni, ratsionalizatorlarni, komp’yuter dasturchilarini, frilanserlarni,
dizaynerlarni (shu jumladan, web-dizaynerlarni), arxitektorlarni, texnologlarni va
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
boshqa ijodiy soha sub’ektlarini kiritish mumkin. Raqamli innovatsion faoliyatning
yetakchi sub’ektlariga esa innovatsion g’oyalarni konkret loyihalarga
aylantiradigan va buning natijasida foyda ko’rinishidagi moliyaviy natija oladigan
tijoriy tashkilotlarni kiritish mumkin. Shuning uchun raqamli innovatsion
tadbirkorlik faoliyatining sub’ektlariga mulk ko’rinishidan qat’iy nazar, ilmiy-
tekshirish va loyiha-konstruktorlik tashkilotlari, iqtisodiyotning turli sohalaridagi
korxona va tashkilotlar hamda oliy o’quv yurtlari ham kiradi. Raqamli innovatsion
faoliyatga hizmat ko’rsatuvchi sub’ektlarni esa alohida guruhga ajratish mumkin.
Xuddi shular raqamliinnovatsion infratuzilmaning elementlari hisoblanadi.
Raqamli innovatsion faoliyat sub’ektlari o’zlarining xududiy ko’rsatgichlariga
ko’ra, asosiy funktsiyalariga ko’ra, tashkiliy elementlariga ko’ra, innovatsion
jarayonning tugallanganligiga ko’ra va bilimlar yaratish jarayoniga ko’ra
farqlanishlari mumkin. Yuqori darajada ilmiy bilimlar talab qiladigan va murakkab
innovatsion g’oyalarning amalga oshirilish jarayonida quyidagi turdagi tadbirkorlik
tashkilotlari birlashmalari muhim ahamiyat kasb etadi: konsortsiumlar, kontsernlar,
holding-kompaniyalar, moliya-ishlab chiqarish guruhlari, assotsiatsiyalar va
huquqiy shaxslar birlashlamalari. Bunday birlashmalar ichida asosiy ahamiyatni
yirik raqamliinnovatsion loyihalarni amalga oshira oladigan konsortsiumlar
egallaydi. Raqamli innovatsion sohada konsortsiumni juda katta ilmiy izlanishlar
talab qiladigan va juda katta investitsiyalarga muxtoj bo’lgan loyihalarni amalga
oshirishda banklar, kompaniylar, tashkilotlar, firmalar va ilmiy markazlar orasidagi
vaqtinchalik kelishuv (ba’zan halqaro miqyosdagi) deb tushuntirish mumkin.
Konsortsiumning o’ziga xos hususiyati shundan iboratki, unga kirayotgan
hamkorlar (konsortsium maqsadlariga bog’liq bo’lmaganlardan tashqari)
o’zlarining iqtisodiy va huquqiy mustaqilliklarini saqlab qoladilar. Undan tashqari,
konsortsium vaqtinchalik birlashma bo’lib, qo’yilgan maqsadlarga erishilganidan
so’ng, o’z faoliyatini tugatadi. Raqamli innovatsion tadbirkorlik tuzilmalarining
eng murakkab ko’rinishlaridan biri, ishlab chiqarish, transport, savdo va banklarni
birlashtiradigan kontsern hisoblanadi. Kontsernning ishtirokchilari sifatida
murakkab innovatsion loyihalarni amalga oshirish uchun kuchlarini birlashtirgan
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
alohida korxona va tashkilotlar, firmalar, banklar va investitsion kompaniyalar
bo’lishi mumkin. Yirik korxonalar raqamli innovatsiyalarni o’zlashtirishda
kichiklariga qaraganda quyidagi bir qancha afzalliklarga ega bo’ladilar:
Juda katta moliyaviy mablag’larni jalb qila olish, chunki katta innovatsiyalr
juda katta mablag’lar va zahiralar talab qiladi;
Ko’zda tutilmagan moliyaviy, tashkiliy va boshqacha qiyinchiliklar tug’ilganda,
ularni birgalikda hal qilish imkoniyati;
Ko’p maqsadlarni ko’zlagan holda innovatsiyalarni amalga oshirish imkoniyati;
Turli xil yo’nalishlarga oid olimlar, injener-texnik xodimlar va ixtirochilarni
jalb qila olish imkoniyati;
Halqaro loyihalarda qatnasha olish va natijalarni ham halqaro bozorga olib
chiqa olish;
Bir qancha innovatsion g’oyalarni bir vaqtda amalga oshira olish imkoniyati.
Bularning barchasi birgalikda raqamli innovatsion faoliyatning samaradorligini
bir necha marta oshiradi (sinergetik effect). Amaliyotdan ma’lum bo’lishicha, katta
va kichik korxonalarning raqamli innovatsion faoliyati o’zaro bog’liqdir. Masalan,
katta korxonalar tomonidan ishlab chiqariladigan yangi mahsulotlarni bozorlarga
yetkazib berish, ularni homashyo va ehtiyot qismlar bilan ta’minlash, ularga
hizmat ko’rsatish, ularni ta’mirlash va shunga o’xshash boshqa ishlarni bajarish
uchun kichik korxonalar katta firmalar bilan hamkorlikda ishlaydilar va natijada
ularning o’zaro aloqasi kengayadi hamda mustahkamlanadi. Bu esa o’z navbatida
raqamli innovatsion tadbirkorlik uchun yanada yangi imkoniyatlar yaratadi.
Raqamli innovatsion jarayonning kuchayishi uchun hizmat qiladigan kichik
tashkiliy tuzilmalar ichida eng muhimlari venchur, injiniring va yangiliklarni
amaliyotga tadbiq qiladigan firmalar hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
