Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Turli mamlakatlarda bunday raqamli innovatsion tizimning qanday ko’rinishda
iqtisodiy amaliyotga tadbiq qilinishi mamlakat oldiga qo’yilgan strategik
maqsadlarga monand ravishda amalga oshiriladi. Masalan, Frantsiyada raqamli
innovatsion tizimning asosiy maqsadi, qo’shimcha ish joylarini yaratish bo’lsa,
Germaniyada bu maqsad progressiv raqamli texnologiyalarni rivojlantirishdir.
Bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyotning asosiy maqsadi esa, mamlakatni
nafaqat information-texnologik yo’nalishda barqaror rivojlantirish, balki bu holatni
iqtisodiy-ijtimoiy yo’nalishda ham amalga oshirishdir. Bu esa quyidagi maqsadlar
majmuini amalga oshirishni ko’zda tutadi:
Raqamlashtirish vositasida iqtisodiyotning turli xil sohalarida qo’shimcha ish
joylarini yaratish;
Ilmiy bilimlar talab qiladigan raqamli mahsulotlar hajmini va aholining
daromadlarini oshirib, byudjetning turli xil tushumlarini ko’paytirish;
Raqamli texnologiyalar yordamida aholining madaniy-ma’naviy, ta’lim va
bilim darajasini oshirish;
Mamlakat iqtisodiyotiga yangi turdagi raqamli mahsulotlar ishlab chiqarish
korxonalari va zamonaviy raqamli texnologiyalarni keng miqyosda jalb qilish;
Raqamli texnologiyalardan foydalangan holda ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik
muammolarni hal qilish.
Bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyotning muvaffaqiyatli faoliyat
ko’rsatishi ko’p jihatdan davlatning iqtisodiyot ilmiy-texnik sektori rivojlanishiga
bo’lgan yondoshuviga ham bog’liq bo’ladi va bu makroiqtisodiy siyosatda,
normativ va huquqiy ta’minotda, raqamli innovatsion tizimning bevosita va
bilvosita boshqarilishida o’z aksini topadi. Shuning uchun ham bunday raqamli
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
iqtisodiyot funktsiyalari mamlakatning ilmiy-texnik va ishlab chiqarish potentsiali,
ichki bozor va mehnat bozori holati hamda tarixiy va tabiiy hususiyatlari bilan
aniqlanadi. Bunga mos ravishda raqamli innovatsion tizimning bir qancha
darajalarini farqlash mumkin: dunyo miqyosida, milliy – bir mamlakat miqyosida,
regional – viloyatlar miqyosida va lokal – raqamli innovatsion iqtisodiyotni bir
tarmoq yoki korxona miqyosida amalga oshirish. Lokal raqamli innovatsion tizim
o’z tarkibiga bir tomondan yirik korporatsiyalarni, kichik va o’rta biznes
firmalarini va ikkinchi tomondan, ilmiy izlanish faoliyati moliyaviy hizmatining
an’anaviy hamda yangi ko’rinishlarini, yangi raqamli texnologiyalar bozorini va
davlatning bevosita va bilvosita ko’magini qamrab oladi. U ilm-fan va ishlab
chiqarishni samarali ravishda birlashtirib, o’z tarkibiga raqamli tizimning barcha
tashkil etuvchilarini, shu jumladan, ilmiy-texnologik va ijtimoiy-iqtisodiy
yo’nalishlarni qamrab oladi. Bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyotning
mohiyati - asosan tashqi va ichki ta’asirotlarga bardoshli bo’lgan raqamli
innovatsion tizimning tashkiliy ko’rinishlari va funktsional tuzilmalarini hosil
qilish bo’lib qoladi, deyishimiz ham mumkin.
4.3. Elektron tijoratda raqamli iqtisodiyotning roli
Yangi raqamli mahsulot (yoki hizmat)larni hayotga tadbiq qilish bilan
tugallanadigan hamda bundan ko’ra kengroq miqyosda amalga oshiriladigan
raqamli innovatsion faoliyatlar bir-biridan farqlanishi zarur. Xozirgi davrda yangi
bilim va informatsiyani (yoki raqamli innovatsion faoliyatni) yaratish jarayonini
tushunishda bir qancha yondoshuvlar mavjud. Tadbirkorlik yondoshuviga asosan
raqamli innovatsion faoliyat yangi mahsulotni uning haqidagi g’oya hosil
bo’lishidan to uning o’zlashtirilishi, ishlab chiqarilishi, sotilishi va tijoriy samara
olinishigacha bo’lgan jarayon deb tushuniladi. Kreativ-funktsional yondoshuvga
asosan esa raqamli innovatsion faoliyat samarali ijod faoliyati bo’lib, u yangi
vositalar yordamida mavjud yoki butunlay yangi maqsadlarga erishish deb
tushuniladi. Falsafiy yondoshuvga asosan esa raqamli innovatsion faoliyat deb
fanni, texnikani, iqtisodiyotni, tadbirkorlikni va boshqaruvni birlashtirib, ijobiy
sinergetik samaraga erisha olinadigan jarayonga tushuniladi. Raqamli innovatsion
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
faoliyatning iqtisodiy mohiyatini quyidagi chizmada ifodalangan yangiliklar
(bilimlar, texnologiyalar, innovatsiyalar) yaratish jarajonining bir-biri bilan
bog’liq bo’lgan bosqichlari orqali tushunish mumkin:
Raqamli innovatsiyalar yaratish ilmiy izlanishlar, tajriba-konstruktorlik
ishlari va ularning natijalarini hayotga tadbiq qilish kabi yangi raqamli mahsulot
yaratish va uni o’zlashtirish bilan bog’liq bo’lgan barcha ishlarni o’ziga qamrab
olgan jarayondir. Yangiliklar kiritishning (raqamli innovatsiyalarning) hayotiy
tsikli amaliyotga tadbiq qilish bilangina tugamaydi, balki u seriyali va ommaviy
ishlab chiqarish, sotish, raqamli mahsulotni tarqatish va undan foydalanish
jarayonlarini ham o’z tarkibiga oladi. Ammo ba’zi holatlarda raqamli innovatsion
mahsulot ommaviy ishlab chiqarishga, almashinuvga va iste’molga
mo’ljallanmagan bo’lishi ham mumkin. Misol sifatida kosmik, aviatsion, atom
sanoati mahsulotlari yoki meditsina, yadro fizikasi va boshqa yuqori texnologik
sohalar uchun ishlab chiqariladigan exklyuziv (yagona, noyob, bir nushada)
raqamli mahsulotlarni keltirish mumkin. Shuni ham aytish kerakki, har qanday
seriyali va ommaviy ishlab chiqarishni ham innovatsion deb bo’lmaydi, albatta.
Do'stlaringiz bilan baham: 
