Toshkent moliya instituti "pensiya ishi" kafedrasi "ijtimoiy ta

5.3-rasm. Ijtimoiy sug‘urtaning mazmuni va ijtimoiy sug‘urta fondlarining 
shakllanish manbalari
1
 
Ijtimoiy sug‘urta tizimining moddiy asosini unga muvofiq keluvchi fondlar tashkil etadi. 
Ijtimoiy sug‘urta fondlari quyidagi manbalar hisobidan shakllanadi: 
-
 
ishchilarning sug‘urta badallari; 
-
 
ish beruvchilarning badallari; 
-
 
davlat subsidiyalari. 
                                           
1
 Izlanishlar asosida  tuzildi. 

---

Ishlovchilarning  sug‘urta  badallari  ularning  daromadidan  olib  qolinadi.  Mohiyati 
jihatidan bu to‘lovlar aniq  maqsadli soliq hisoblanadi.  Sug‘urta badali stavkasiyalpi ish  haqiga 
nisbatan foizlarda aniqlanadi va ko‘p holda daromadning katta-kichikligiga bog‘liq bo‘lmaydi. 
Davlat subsidiyalari ishlamaydigan fuqarolar, harbiy xizmatchilar va davlat xizmatchilari 
uchun  majburiy  ijtimoiy  sug‘urta  fondlariga  dotatsiyalarni,  ijtimoiy  fondlar  taqchilligini 
qoblashga xizmat qiluvchi dotatsiyalarni hamda soliq imtiyozlarini o‘z ichiga oladi. 
Majburiy  ijtimoiy  sug‘urta  mablag‘lari  pul  to‘lovlari,  ijtimoiy  xizmatlarni 
moliyalashtirish, imtiyozli yordam ko‘rinishida ishlatiladi. 
Resurslar hajmi jihatidan birinchi o‘rinda pul to‘lovlari turadi. Ular pensiya va nafaqalar 
ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. 
Ijtimoiy  sug‘urta  mablag‘lari  orqali  sog‘liqni  saqlash  va  ijtimoiy  ta’minot  muassasalari 
xizmatlari, sanatoriya-kurort tashkilotlarining fuqarolarning mehnat qobiliyatini tiklash bo‘yicha 
xizmatlari, sog‘lomlashtirish-profilaktika tadbirlarining o‘tkazilishi kabi tadbirlar mablag‘ bilan 
ta’minlanadi. 
Imtiyozli  yordamning  o‘ziga  xos  xususiyatlari  shundaki,  uning  maqsad  va  vazifalari 
ma’lum  bir  moddiy  boylikka  ega  bo‘lishda  boshqalarga  nisbatan  u  yoki  bu  ne’matlardan 
foydalanishda ma’lum bir yengilliklar berish bilan bog‘liq. 
Pensiyalar  yoshiga,  nogironlikka,  boquvchisini  yo‘qotganlikka,  muddatli  harbiy  xizmat 
muddatini o‘taganlikka qarab belgilanadi, shuningdek, ijtimoiy pensiyalar ham mavjud. 
Nafaqalar vaqtinchalik ishga qobiliyatsizlik, homiladorlik va tug‘ruq bo‘yicha, bolalarga, 
ishsizlarga, shuningdek, malaka oshirish va qayta tayyorlash uchun tayinlanadi. 
To‘lovlar va xizmatlar maqsad va vazifalariga ko‘ra uch guruhga bo‘linadi: 
-
 
birinchisi  -  kishilarning  ishchanlik  faoliyatini  ushlab  turish  maqsadidagi  to‘lovlar  va 
ko‘rsatiladigan xizmatlarni birlashtiradi; 
-
 
ikkinchi guruh bola tug‘ish va tarbiyalash bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlarni o‘z ichiga 
oluvchi to‘lovlar va xizmatlarni anglatadi. Bunga quyidagilar kiradi: bola tug‘ilgandagi nafaqa, 
bola ma’lum bir yoshga to‘lgunga qadar ketgan ta’til uchun to‘lov hamda bolalar nafaqasi; 
-
 
uchinchi  guruhga  mehnatga  layoqatlilikni  tiklash,  tibbiy  reabilitatsiya,  nogironlar, 
ishsizlar,  ayollar,  dekret  ta’tilidan  keyin  ish  faoliyatiga  qaytganlarni  o‘qitish  va  qayta  o‘qitish 
maqsadidagi to‘lov va xizmatlar kiradi. 
Xulosa  qilib  aytganda,  ijtimoiy  sug‘urta  muhim  va  ijtimoiy  ahamiyatga  ega  bo‘lgan 
iqtisodiy voqelik bo‘lib, davlat tomonidan boshqarish va tartibga solishni talab etadi.