rasm. Tadbirkorlik subyektlarini moliyalashtirish uslublari va shaklari tavsifi25
25 G’ulomov S.S. Tadbirkorlik va kichik biznes. – T.: “Sharq”, 2002.175 b.
Tadbirkorlik subyektlarini kreditlashning salbiy jihatlariga esa ularga kreditlarni jalb qilish va rasmiylashtirishning murakkabligi, ma’lum kafolat yoki mulkni garovga qo‘yishning talab etilishi; olingan kreditlarni vaqtida to‘lamaslik oqibatida bankrot bo‘lish riskining yuqoriligi va kredit uchun foizlarni to‘lash zarurati tufayli iqtisodiy faoliyatidan olinadigan foydaning bir qismining yo‘qotilishi; kreditlarni jalb qilishda xujjatlashtirish jarayoni uzoq davom etishi, kredit paketi va loyihalarini tahlil etish tartibining soddalashtirilmaganligidir.
Tadbirkorlik subyektlarining investitsion loyihalari turli maqsadlarda tuziladi va amalga oshiriladi, ularni to‘rt turga ajratish mumkin: yangi mahsulotni ishlab chiqarishni tashkil etish; ishlab chiqarishni kengaytirish; ishlab chiqarish samaradorligini oshirish; davlat tashkilotlari talabini qondirish, ularni mahsulotlar bilan ta’minlash.
Tadbirkorlik subyektlari loyihalarini moliyalashtirishda qarz va o‘z mablag‘lari manbalaridan foydalaniladi. Loyihalarni moliyalashtirishdan aksariyat hollarda daromad olishga intilish kuchli bo‘ladi va loyiha egalari – xususiy biznes vakillari iqtisodiy daromad olishga xarakat qiladilar. Kapital bozoridan kichik biznes vakillari qarz kapitalini jalb etib, uni loyihalarni moliyalashtirishga yo‘naltiradi. Loyihada o‘zining xususiy kapitali hisobiga ishtirokidan dividend yoki ulush ko‘rinishida daromadga ega bo‘ladi. Qarz kapitalini yo‘naltirish evaziga loyihada ishtirok etgan moliyaviy institutlar yoki kapital egalari foiz yoki ustama to‘lov ko‘rinishida daromadga erishadilar.
Tadbirkorlik subyektlari bevosita moliyalashtirishning yana bir shakli lizingdir. Lizing bu mulkiy munosabatlar majmui bo‘lib, bunda birinchi taraf (lizingga beruvchi) ikkinchi tarafning (lizingga oluvchining) topshirig‘iga ko‘ra, uchinchi taraf (sotuvchi)dan lizing shartnomasiga muvofiq lizing obyekti bo‘lgan mulkni o‘z mulki qilib sotib oladi va uni lizing shartnomasida belgilangan shartlar asosida vaqtinchalik muddatga foydalanishga va keyinchalik esa egalik qilish bilan lizingga oluvchiga beradi. Lizingda uchta alohida shaxslar qatnashishi kerak. Lizing obyekti – iste’mol qilinmaydigan va qonunchilik bilan ta’qiqlanmagan tadbirkorlik faoliyatida foyda olish maqsadida qo‘llaniladigan har qanday buyumlar, predmetlar hisoblanadi.
Respublikamizda lizing bo‘yicha asosiy qonunchilik xujjatlari bo‘lib, 21 dekabr 1995 yilda qabul qilingan “Fuqarolik kodeksi” (587-599-moddalar), O‘zbekiston Respublikasining 14 aprel 1999 yildagi “Lizing to‘g‘risidagi” qonuni, Adliya vazirligi tomonidan 20 iyul 1999 yilda 776-son bilan tasdiqlagan “O‘zbekiston Respublikasida banklar tomonidan moliyaviy lizingning amalga oshirilishi to‘g‘risdagi Nizom” hisoblanadi.
Lizing hisobiga moliyalashtirish quyidagi bosqichlardan iborat: lizingga obyektni berish to‘g‘risida mijozning ariza berishi; loyihaning tahlili va u to‘g‘risida xulosa tayyorlash; lizing shartnomasini imzolash; garov shartnomasini imzolash; lizingga beruvchi tomonidan sotuvchiga obyektni tayyorlash to‘g‘risida zakaz-naryad va texnik topshiriqni jo‘natish; obyektni sug‘urta qilish va sug‘urta polisini olish; obyektni sotib olish shartnomasining imzolanishi va pul o‘tkazilishi; lizing obyektini qabul qilib olish va lizing oluvchiga ekspluatatsiyaga berish, aynan shu bosqich lizing operatsiyasining amalga oshirilganligini bildiradi.
Tadbirkorlik subyektlarini bevosita moliyalashtirishning shakllaridan biri faktoring hisoblanadi. Faktoring - xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan korxonalarning debitorlik qarzlarini diskont stavka bilan nominal qiymatdan past narxlarda sotib olish operatsiyasi hisoblanadi (4-rasm).
Tovarni yetkazib berish
