Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

22.1-rasm. Davlat moliyaviy nazoratining muhim vazifalari
1
 

1
VahobovA., MalikovT. Moliya. Darslik. T.: IQTISOD-MOLIYA. 2010. 68-bet 
Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg„armalarining shakllanishi va 
ishlatilishini nazorat qilish 
Davlat moliyaviy resurslarining maqsadga muvofiq va samarali ishlatilishini 
nazorat qilish 
Davlat va mahalliy mulkdan qonuniy ravishda va oqilona foydalanishni 
nazorat qilish 
Xo‟jalik sub‟ektlari va budjet tashkilotlari tomonidan buxgalteriya hisobi va 
hisobotining to„g„ri yuritilishini nazorat qilish 
Soliq va soliqqa tortish, valyuta, bojxona va bank faoliyatida amaldagi 
qonunchilikka rioya qilinishini nazorat qilish 

---

291 
Rasmda ko‗rsatilgan ro‗yxat bilan davlat moliyaviy nazoratining vazifalarini 
chegaralash mushkul. Chunki moliyaviy qonunchilikning o‗zgarishi bilan 
moliyaviy nazoratning vazifalari ham o‗zgaradi va aniqlashtiriladi. 
Masalan, byudjet islohotlarining dastlabki bsqichlarida davlat moliyaviy 
resurslarini maksimal darajada iqtisod qilish asosida byudjet taqchilligining 
o‗rnatilgan darajasini ta‘minlash ustidan qattiq nazorat olib borish davlat 
moliyaviy nazoratining muhim vazifalaridan biri bo‗lgan bo‗lsa, islohotlarning 
bugungi bosqichidagi davlat moliyaviy nazoratining vazifalaridan biri – ajratilgan 
mablag‗lardan maqsadga muvofiq samarali foydalanish, ularning iqtisodiyotning 
ustuvor yo‗nalishlariga va ijtimoiy taraqqiyotning hal qiluvchi tarmoqlariga 
safarbar etilishi ustidan qat‘iy nazoratni olib borishdan iborat bo‗lmoqda. 
Ma‘lumki, mamlakatimizda oxirgi 10 yillar davomida byudjet nazorati 
―Byudjet tizimi to‗g‗risida‖gi, ―Davlat byudjetining g‗azna ijrosi to‗g‗risida‖gi 
qonunlar asosida amalga oshirib kelindi. Ushbu qonunlar yurtimizda byudjet 
qonunchiligining umumiy huquqiy asoslarini, davlat byudjetining shakllanish va 
tuzilish prinsiplari, uni ko‗rib chiqish, qabul qilish va bajarish tartibini belgilab 
berdi, shuningdek, unda davlat byudjeti daromadlarining shakllanishi hamda 
sarflanishi, davlat byudjeti mablag‗lari operatsiyalarini amalga oshirishda hisobga 
olish va hisobot, shuningdek, nazorat prinsiplari mustahkamlab qo‗yildi. ―Davlat 
byudjeti g‗azna ijrosi to‗g‗risida‖gi qonun esa davlat byudjetini g‗aznachilik 
asosida ijro etish tartib-qoidalarini belgilab berdi. 2014 yilga kelib bu qonunlarni 
takomillashtirish talabidan kelib chiqqan holda ―Byudjet Kodeksi‖ qabul qilinib, 
2014 yil 1 yanvardan boshlab amalga kiritildi.
Ushbu Kodeksning IX bo‗limi ―Byudjet tizimi byudjetlarining ijrosini 
nazorat qilish‖ deb nomlangan bo‗lib, unda belgilab qo‗yilishicha, ―Davlat 
moliyaviy nazorati byudjet to‗g‗risidagi qonun hujjatlarining moliyaviy nazorat 
obyektlari tomonidan buzilishini aniqlash, bartaraf etish va ularga yo‗l qo‗ymaslik 
maqsadida davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan amalga oshiriladi‖
1
. 
Umumdavlat moliyaviy nazorati butun mamlakat miqyosida tegishli 
vakolatlarga ega bo‗lgan ixtisoslashgan davlat moliyaviy nazorat organlari 
tomonidan amalga oshiriladi. Umumdavlat moliyaviy nazorati quyidagi nazorat 
turlarini qamrab oladi: 

byudjet-moliya nazorati; 

soliq nazorati; 

bojxona nazorati;

valyuta nazorati; 

pul muomalasi nazorati. 
Nazoratning bu turlari ichida alohida o‗rin egallaydigani byudjet-moliya 
nazorati hisoblanadi. Byudjet-moliya nazorati barcha darajadagi byudjetlarning, 
davlatning byudjetdan tashqari fondlarining shakllanishi, davlat moliyaviy 
resurslarining qonuniy va maqsadga muvofiq ishlatilishi ustidan nazoratni 

1
―O‗zbekistonRespublikasiByudjetKodeksinitasdiqlashto‗g‗risida‖giO‗RQ-360-son (26.12.2013) 
O‗zbekistonRespublikasiQonunibilanqabulqilinganByudjetKodeksi. 26-bob, 170-modda. g‗ 

---

292 
ta‘minlaydi. Nazoratning bu turini O‗zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, 
uning qoshidagi nazorat-taftish boshqarmasi, Moliya vazirligi G‗aznachiligi kabi 
ixtisoslashgan operativ boshqarish va nazorat organlari amalga oshiradilar.
Davlat moliyaviy nazorati (22.2-rasm):