Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

 
22.1.
 
Byudjet nazoratining mazmuni, prinsiplari va ahamiyati
 
Har bir mamlakatning iqtisodiy va ma‘naviy asosini davlat byudjeti tashkil 
etadi. Uning holatiga qarab nafaqat davlatning iqtisodiy qudratiga, balki ijtimoiy 
rivojlanishiga ketadigan sarf-xarajatlariga ham baho berish mumkin. Davlat 
byudjeti iqtisodiy siyosatning muhim vositasi hamda har qanday davlat moliya 
tizimining markaziy bo‗g‗inidir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat byudjeti nazoratini takomillashtirish 
muhim ahamiyatga molik masaladir. Rivojlangan mamlakatlarning deyarli 
barchasini o‗z domiga tortgan moliyaviy-iqtisodiy tanglikni keltirib chiqargan 
sabablardan biri davlat mablag‗ini haddan tashqari ko‗p, nazoratsiz sarflash ekani 
ayon bo‗lgan bir sharoitda bu muammo g‗oyatda dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. 
O‗zbekistonda ishlab chiqilganInqirozga qarshi choralar dasturida qat‘iy 
tejamkorlik tizimini joriy etib, inqirozningsalbiy oqibatlarini engillashtirish 
maqsadida byudjetmablag‗laridan foydalanishni nazorat qilishning qat‘iy choralari 
qo‗llanildi. Shuningdek, moliyaviy munosabatlarni tartibga solishda — soliqlar, 
tushumlar, bojlarning to‗liqvao‗z vaqtida to‗lanishi ustidan nazorat tizimini joriy 
etishda davlatning rolini oshirishga qaratilgan choralar ko‗rilayotgani o‗zini to‗liq 
oqlamoqda.
Mamlakat iqtisodiyoti va uning ajralmas qismi bo‗lgan byudjet tizimi 
samarali amal qilishining zaruriy sharti bo‗lib byudjet nazorati xizmat qiladi.
Byudjet nazorati davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ustidan davlat 
moliyaviy nazoratining tarkibiy elementi bo‗lib hisoblanadi. 
Bugungi kunda davlat moliyaviy nazorati ijtimoiy faoliyatning alohida bir 
sohasiga aylanib bormoqda. Davlat moliyaviy nazoratining obyekti bo‗lib 
boshqarishning barcha darajalarida moliyaviy resurslarning shakllanishi va 
ishlatilishidagi taqsimlanish jarayonlari maydonga chiqadi. Bu boradagi davlat 
moliyaviy nazorati avvalo davlat moliyaviy resurslaridan maqsadga muvofiq va 
samarali foydalanishni, davlat mulkidan oqilona foydalanishni ta‘minlashga hizmat 
qilmog‗i lozim. 

---

290 
O‗zbekiston Respublikasida davlat moliyaviy nazorati quyidagilarni o‗z 
ichiga oladi: 

dalat byudjeti va davlatning maqsadli jamg‗armalari mablag‗larining 
shakllanishi va ishlatilishi ustidan nazorat; 

pul muomalasini tashkil etish ustidan nazorat;
davlat kredit resurslaridan foydalanish ustidan nazorat; 

davlatning ichki va tashqi qarzlari holati ustidan nazorat; 

davlatning mulkidan foydalanish ustidan nazorat; 

davlat zahiralari ustidan nazorat. 
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, O‗zbekiston Respublikasida davlat 
moliyaviy nazoratiga quyidagicha ta‘rif berish mumkin. 
Davlat moliyaviy nazorati
tegishli davlat hokimiyati organlarining hamda 
mahalliy o‗z-o‗zini boshqarish organlarining davlat moliyaviy resurslarining 
shakllanishi, taqsimlanishi, maqsadga muvofiq va samarali ishlatilishi ustidan, 
shuningdek, davlat va mahalliy mulkdan qonuniy asosda foydalanish ustidan 
nazorat qilish yuzasidan moliyaviy huquq normalari bilan tartibga solinadigan 
maqsadli faoliyatdir. Bu faoliyatning asosiy maqsadi nazorat qilinadigan obyektlar 
faoliyatidagi kamchiliklarni topish va mansabdor shaxslarni jazolashdan iborat 
bo‗lib qolmasdan, balki bu kamchiliklarning oldini olish, ularga yo‗l qo‗ymaslik, 
ogohlantirishdan iboratdir 
Xozirgi 
kunda 
moliyaviy 
nazoratning 
muhim 
vazifalari 
sifatida 
quyidagilarni ajratib ko‗rsatish mumkin (22.1-rasm):