Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

 
22.5-rasm.Byudjet -moliya nazorati turlari
1
Nazoratning bu shakli xo‗jalik operatsiyalarining byudjet yilining 
boshlanishidan oldinoq qonunlar va me‘yoriy xujjatlar talablari buzilishining oldini 
oladi. Masalan, moliya organlari har byudjet yilining birinchi choragida barcha 
byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetalarining to‗g‗ri tuzilishi, tasdiqlanishi va 
o‗z vaqtida ro‗yxatdan o‗tkazilishi ustidan dastlabki nazoratni o‗tkazadilar. 
Umuman, amaldagi qonunchilikka asosan, byudjet mablag‗larini ishlatish 
yuzasidan olib boriladigan operatsiyalar ustidan dastlabki va joriy nazorat bugungi 
kunda O‗zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, uning joylardagi hududiy 

1
Malikov T., Vahobov D., Moliya: chizmalarda. O‗quv qo‗llanma. T.: Iqtisod-moliya, 2010. 85-bet 
• Smetalarni, turli darajadagi budjetlarni tuzish, ko‘rib 
chiqish va qabul qilishdagi nazorat 
Dastlabki 
moliyaviy
nazorat 
• Moliyaviy operatsiyalar, to‗lovlar amalga 
oshirilayotganda, ajratilayotgan mablag‗larning rejaviy 
ko‗rsatkichlarga muvofiqligini aniqlashdagi nazorat 
Joriy moliyaviy 
nazorat 
• hisobot davri va moliyaviy yil tugagandan so‗ng 
moliyaviy va buxgalteriya hujjatlari asosida amalga 
oshiriladigan nazorat 
So„nggi 
moliyaviy 
nazorat

---

295 
bo‗linmalari, Moliya vazirligi G‗aznachiligi (davlat byudjetining g‗azna ijrosini 
amalga oshirish chog‗ida) organlariga yuklatilgan. 
Joriy moliyaviy nazorat 
moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish chog‗ida, 
byudjet ssudalari va subsidiyalarini ajratish paytida, ajratilayotgan moliyaviy 
mablag‗larning rejaviy ko‗rsatkichlarga muvofiqligini aniqlashda amalga 
oshiriladi. Nazoratning bu shakli moliyalashtiruvchi organlar tomonidan ajratilgan 
va sarflanayotgan mablag‗larning o‗zlashtirib olinish, su‘iste‘mol qilish holatlari-
ning oldini oladi, moliyaviy intizomga rioya qilishni, pullik hisob-kitoblarning o‗z 
vaqtida amalga oshirilishini ta‘minlaydi. Bunda buxgalteriya hizmatlari faoliyati 
alohida ahamiyatga ega. Yaxshi yo‗lga qo‗yilgan joriy nazorat moliyaviy 
resurslarni iqtisod qilish imkonini beradi. 
So„nggi moliyaviy nazorat
hisobot davri va moliyaviy yil tugagandan so‗ng 
amalga oshiriladi. So‗nggi nazorat hisobot yilida mablag‗larning ishlatilishi, 
rejaviy ko‗rsatkichlarning bajarilishi, daromad va harajatlar smetasining bajarilishi, 
byudjet limitlari va normativlariga rioya qilinganligi, buxgalteriya hisobi hamda 
moliyaviy hisobotlarni va yakuniy moliyaviy natijalarni tahlil va taftish qilish 
asosida o‗tkaziladi. Ko‗p hollarda so‗nggi nazorat natijalari keyingi moliyaviy yil 
yoki davr uchun dastlabki nazoratga zamin yaratadi. 
Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda mamlakatda yaratilgan yalpi ichki 
mahsulotning qariyb uchdan bir qismini o‗zida jamlaydigan byudjet tizimi 
byudjetlari ijrosini nazorat qilish jarayonlari sifat va samaradorlik nuqtai nazaridan 
doimiy takomillashuvga muhtojdir. Bu jarayonlarning ham nazariy, ham tashkiliy-
huquqiy asoslarini o‗rganishning zarurligi o‗z dolzarbligini hali-beri yo‗qotmaydi.