Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

Keys stadi. Mehnat taklifiga daromad ta ’siri: tarixiyyo ‘nalishlar, lotereya g 'oliblari va Karnegi taxmini

Orqaga yo‘nalgan mehnat taklifi egri chizig‘i g‘oyasi dastlab oddiy nazariy qiziquvchanlik kabi tuyulishi mumkin, lekin aslida, unday emas. Dalillar mehnat taklifi egri chizig‘i uzoq vaqt davomida orqaga yo‘nalishini ko‘rsatadi. Yuz yil avval, ko‘p odamlar bir hafita olti kun ishlashgan. Bugungi kunda, haflta besh kunlik ish norma. Shu bilan birga ish haftasi uzunligi kamayib, tipik ishchi ish haqi (Inflyatsiya o‘zgarishi bilan) ortib bormoqda.

Bu yerda iqtisodchilar bu tarixiy voqeani qanday tushuntirishadi: Vaqt o‘tishi bilan texnologiya ishchilar samaradorligini va mehnatga talabni oshirdi. Mehnatga talab ortishi muvozanat ish haqini ko‘tardi. Ish haqi ko‘tarilishi, mehnat uchun mukofot bo‘ladi. Biroq, juda ko‘p mehnatni rag‘batlantirishga javoban, ishchilar ko‘proq hordiqni tanlashadi. Boshqa so‘zlar bilan aytganda, yuqori ish haqining daromad ta’siri almashtirish ta’siridan baland bo‘ladi.

Mehnat taklifiga daromad ta’siri kuchli ekanligining yana boshqa dalillari juda ko‘p, masalan: lotereyalar g‘oliblari. Lotereyada yirik mukofotlar sovrindorlari, daromadlarini o‘zgarishi natijada ulaming byudjet sig‘imini tashqariga siljitadi. G‘ollblarining ish haqi o‘zgarmagani sababli ulaming byudjet sig‘imi o‘zgarmay qoladi. Shuning uchun almashtirish ta’siri yo‘q. Lotereya g‘oliblarini xatti- harakati o‘rganilib, biz mehnat taklifiga daromad ta’sirini izolyatsiyalashimiz mumkin.

Lotereya g‘oliblarini o‘rganish natijalari ajoyib bo‘ladi. 0‘sha g‘ollblardan kim $ 50000 dan ortiq yutsa, deyarli 25 foizi bir yil ichida ishlashni kamaytiradi va boshqa 9 foizi mehnat soati sonini kamaytiradi. Yana $ 1 milliondan ortiq yutuq g‘oliblarining deyarli 40 foizi ishlashni to‘xtatadi. Bunday katta yutuq mehnat taklifiga daromad ta’siri sezilarli bo‘ladi.

Xuddi shunday natijalar 1993-yilda Quarterly Journal of Economics jumalida chop etilgan vasiyat olish qanday qilib shaxsning mehnat taklifiga ta’sir qilishini o‘rganishda topilgan. Tadqiqot bir kishi $ 150,000 dan ortiq meros olsa, $ 25,000 dan kam meros olgan shaxsdan ko‘ra to‘rt marta ko‘p ishlashni to‘xtatadi degan ehtimol topildi. Ushbu topilma 19-asr sanoatchisi Endryu Kamegini hayron qoldirmadi. Kamegi “Odatda o‘g‘liga ulkan boylik qoldirgan ota-ona o‘g‘lining iqtidori va kuchini o‘ldiradi va uni foydasiz hamda kam munosib hayot kechirishga olib keladi” deb ogohlantirgan.

Bu Kamegi mehnat taklifiga daromad ta’sirini sezilarliligini va uning otalik nuqtayi nazardan qayg‘ulidir. Kamegi hayoti davomida va vafotidan keyin o‘zining ulkan boyligidan ko‘p sadaqa berdi.