|
Ish haqi ishchi kuchi taklifiga qanday ta ’sir qiladi?
Hozircha, iste’molchi tanlovi nazariyasini biz bir kishi daromadini ikkita tovar o‘rtasida qanday ajratishini tahlil qilish uchun foydalandik. Biz bu nazariyadan insonning qanday qilib vaqtni taqsimlashini tahlil qilishda foydalanishimiz mumkin. Odamlar vaqtlarining ayrimini dam olishga va ba’zisini ishlashga sarf qiladi, chunki ular iste’mol mollarini sotib olishlari kerak. Vaqt-taqsimotining mohiyati dam olish va iste’mol o‘rtasidagi tanlov muammosidadir.
Salli erkin dasturiy ta’minot dizayneriduch kelgan qaromi ko‘rib chiqaylik. Sally haftasiga 100 soat uyg‘oq. U bo‘sh vaqtini velosiped uchish, televizor tomosha qilish, va iqtisodiyotni o‘rganishga sarflaydi. U qolgan vaqtini kompyuter dasturi ishlab chiqishga sarflaydi. U dasturiy ta’minot rivojlantirishning har soatiga u $ 50 oladi va uni iste’ol mollari — oziq-ovqat, kiyim-kechak va musiqa yuklab olishga sarflaydi. Uning ish haqi ($ 50) Sally duch keladigan hordiq va iste’mol o‘rtasidagi tanlovda aks etadi. Dam olgan vaqtida u yutqazadi, ishlashning qo‘shimcha har soatida u iste’molning $ 50ni oladi.
13-rasm Salli byudjet sig‘imini ko‘rsatadi. Agar u barcha 100 soatni dam olishga sarflasa, u iste’molga ega emas. U barcha 100 soatini ishga sarflasa, u $ 5000 haftalik iste’molga ega, lekin hordiq chiqarishi uchun vaqti yo‘q. U haftasiga normal 40-soat ishlasa, u 60 soat bo‘sh vaqt va $ 2,000 haftalik iste’molga ega bo‘ladi.
rasm Sallining iste’mol va hordiq afzalllklarini tasvirlovchi befarqlik egri chiziqlaridan foydalanadi.
Bu yerda iste’mol va dam olish Sally tanlayotgan ikkita “tovarlar” bo‘ladi. Sally har doim ko‘proq bo‘sh vaqt va ko‘proq iste’molni afzal ko‘rgani uchun u quyidagi befarqlik egri chizig‘idagi nuqtalardan ko‘ra yuqoridagi egri chiziqlardagi nuqtalami afzal ko‘radi.
Soatiga 50$ ish haqida, iste’mol va hordiq kombinatsiyalaridan Sally belgilangan nuqta orqali ifodalangan “optimal”ni tanlaydi. Bu byudjet sig‘imi chizig‘ida yotgan eng yuqori I2 befarqlik egri chizig‘i nuqtasi hisoblanadi.
Endi Sallining ish haqi soatiga $ 50 dan $ 60 ga ortsa nima bo‘hshirri muhokama qilamiz. 7.14-rasm ikki mumkin bo‘lgan natijalarini ko‘rsatadi. Har bir holda, byudjet sig‘imi, chap grafikda ko‘rsatilgan, BCi dan BC2ga tashqariga siljiydi. Jarayon, byudjet sig‘imi tik bo‘lib narxlaming nisbiy o‘zgarishi akslantiradi: Yuqori ish haqida Salli boy berilgan bo‘sh vaqtning har soati uchun ko‘proq iste’mol oladi.
Sallining afzalliklari, uning befarqlik egri chizig‘ida ko‘rsatilgan, yuqori ish haqi qanday qilib iste’mol va bo‘sh vaqt bog‘liq uning tanloviga javob berishini aniqlaydi. Har ikki qismda, iste’mol o‘sadi. Hali ham bo‘sh vaqtning ish haqi o‘zgarishiga javobi ikki hollarda farq qiladi. (a) qismda Salli yuqori ish haqiga javoban kamroq hordiq oladi. (b) qismda Salli ko‘proq hordiq bilan javob beradi.
Hordiq va iste’mol o‘rtasidagi Sallining qarori uning mehnat taklifini belgilaydi, chunki ko‘proq dam olsa, u kamroq vaqt ishlaydi.
rasmning har bir qismida, o‘ng rasm Sallining qarorida nazarda tutilgan mehnat taklifi egri chizig‘i ko‘rsatilgan. (a) qismida, Sallining yuqori ish haqi kam dam olish va ko‘p ishlashini ko‘rsatadi, bunda mehnat taklifi egri chizig‘i yuqoriga yo‘nalgan. (b) qismda, Sallining yuqori ish haqi ko‘proq dam olish va kam ishlashni ko‘rsatadi, shunday ekan mehnat taklifi egri chizig'i orqaga yo‘nalgan.
Avvaliga, orqaga yo‘nalgan mehnat taklifi egri chizigi boshqotirmali bo‘ladi. Nima uchun shaxs kam ishlab yuqori ish haqi olishi kerak? Javob yuqori ish haqiga daromad va almashtirish ta’siridan kelib chiqadi.
Birinchi bo‘lib almashtirish ta’sirini ko‘rib chiqaylik. Sallining ish haqi ko‘tarilsa, hordiq iste’mol nisbatan ko‘proq qimmatroq bo‘ladi va bu Sallini hordiq o‘miga iste’molga yetaklaydi. Boshqacha aytganda, almashtirish ta’siri Sallini yuqori ish haqiga javoban qattiqroq ishlashga undaydi va bu mehnat taklifi egri chizig‘ini yuqoriga yo‘naltiradi.
Endi daromad ta’sirini ko‘rib chiqaylik. Sallining ish haqi ko‘tarilsa, u yuqoriroq befarqlik egri chizig‘iga ko‘tariladi. U oldingiga qaraganda endi yaxshiroqdir. Modomiki iste’moli va dam olish ham normal tovar ekan, u yuqori iste’molini va ko‘proq dam olishdan bahramand bo‘lishni istaydi. Boshqacha qilib aytganda, daromad ta’sir kam ishlashga va bu mehnat taklifi egri chizig‘ini orqaga yo‘nalishiga olib keladi.
Oxir-oqibat, iqtisodiy nazariya ish haqining o‘sish Sallini ko‘proq yoki kamroq ishlashga undashi haqida aniq taxmm bermaydi. Agar almashtirish ta’siri Salliga daromad ta’siridan katta boisa, u ko‘proq ishlaydi. Agar daromad ta’siri almashtirish ta’siridan katta boisa, u kam ishlaydi. Mehnat taklifi egri chizigi shuning uchun, yuqoriga yoki orqaga yo‘nalgan boiishi ham mumkin.
RASM 14
U
ish haqining ortishi
shbu rasm dagi graftklar iste’molchining ish haqi o‘zgarganda qanday o‘zgarish bo'lishini ko‘rsatib beradi. Chap tarafdagi grafik iste’molchining BCj nuqtadagi dasilabki byudjet chegarasmi ko‘rsatadi BCj nuqta esa iste’molchming iste’mol va dam olishdan tashqari optimal tanlovini ko‘reatib beradi. 0‘ng tarafdagi egri chiziq ishchi kuchi taklifmi ko‘rsatadi.
(
(a) taniovga ega bo'lgan msonlar uchun...
b) ...ishchi kuchi taklifi egri chizig'i tik va yuqoriga yo‘natadi
Ishchi kuchi
.
2.... dam olish vaqti qisqaradi
ish vaqti ortadi
(b) ...ishchi kuchi taktffi egri chizigM pastga yo'naladi
Ishchi kuchi «taklifi
h vaqti qisqaradi
Do'stlaringiz bilan baham: |
