Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

euqdori
ASM

P
I Pepa namnrtg tusnshi budjet c'^ga'as-m olchnja sifjrtadi

2.... pepsi SLe'-~4&~g\3 kamavehi

Pitsa

auqdori
epsi narxining tushishi byudjet chegarasining oldinga siljishiga va qiyaligining ortishiga sabab bo‘1adi. Iste’molchinmg muvozanat nuqtasi Pepsi va pitsani sotib olish miqdori o'zgaradigan yangi nuqtaga ko'cliib o‘tadi.₃ . _vsp_epsi Mazkur holatda pepsiningstemcHrrtg iste’mol hajmi ortgan,^irtsa pitsaning iste'mol hajmi kamaygan.

7. 
   rasm narxJaming tushishi byudjet sig‘imiga qanday ta’sir ko‘rsatishini tasvirlab beradi. Agar iste’molchi o‘rtacha kirimining $1000 ini pitsaga sarflasa, Pepsining narxi ahamiyatsiz bo‘lib qoladi. Shunday qilib rasmdagi A nuqta o‘zgarishsiz qoladi. Aksincha, agar iste’molchi kirimining $1000 qismini Pepsiga sarf etsa, 500 tadan ko‘ra 1000 ta Pepsi xarid qila oladi. Demak, byudjet sig‘imining so‘nggi to‘xtami В nuqtadan D nuqtaga ko‘chish bo‘ladi.
   

Eslab qolingki, bu vaziyatda byudjet sig‘imi o‘zining o‘mini o‘zgartiradi (Demak, narxlar o‘zgarmay, ammo, kirim ortganda nima sodir boUadi). Tahlil qilganimizdek, byudjet sig‘imi o‘zgarganda o‘zining ta’sirini Pepsi va pitsa narxida namoyish etadi. Chunki, pitsa narxi $10 dan o‘zgarmay turgan bir vaziyatda Pepsi narxi $2 dan $1 ga tushdi. Endi iste’molchi bitta pitsa o‘miga 5 tadan ko‘ra 10 ta Pepsi olishi mumkin. Natijada, yangi byudjet sig‘imitik ta’rafiga siljiydi.

Byudjetdagi o‘zgarishlarga qaramay ikkala Tovar iste’moli o‘zgarishi iste’molchi xohishiga bog‘liq. Rasmda berilgan befarqlik egri

118

chizig‘iga asosan iste’molchi ko‘proq Pepsi va kamroq pitsa xarid qilishi ham mumkin.

Daromad va о ‘rin bosish ta ’sirlari

Iste’moldagi tovarlaming narxidagi o‘zgarishining ta’siri ikkiga bo‘linadi: daromad ta’siri va o‘rin hosish ta’siri. Bu ikki ta’sir nima ekanligini ko‘rish uchun, bizning iste’molchimiz Pepsi narxi pasayganini bilganda, qanday munosabat blldirishini ko‘rib chiqamiz. U quyidagi ikki yo‘l orqali xulosa chiqarishi mumkin:

• 
  Ajoyib yangilik! Hozir Pepsi arzonroq, menmg daromadim sotib olish kuchida. Men foydadaman avvalgidan ko‘ra boyroqman.
  

Chunki men boyroqman, men pitsani ham pepsini ham sotib ola olaman.

• 
  Hozir pepsining narxi tushdi, men har bir pitsa uchun ko‘proq litmi topshirishimiz kerak. Chunki pitsa hozir birgalikda ancha qimmat, kamroq pitsa va ko‘proq pepsi sotib olishim kerak.
  

Qaysi gap ko‘proq o‘ziga tortadigan deb topdingiz?

Haqiqatda, ikki jumlada ham tuyg‘u bor. Pepsi narxining tushishi xaridomi yaxshiroq jalb qiladi. Agar pitsa va pepsi ikkalasi mo‘tadil tovarlar bo‘lsa, xaridor o‘zining xarid kuchini ikkalasiga yoyishni xohlaydi. Bu daromad ta’sirini xaridomi ikkalasini ko‘proq pitsa va pepsini olishga undashga o‘rgatib qo‘yadi. Shunga qaramasdan bir xil vaqtda, pepsining iste’moli ozgma qimmat bo‘ladi pitsaning iste’molidan ko‘ra. Bu o‘zgarishlar ta’siri kamroq pitsa va kamroq pepsi olishga odatlantirib qo‘yadi.

Hozir bir xil vaqtda ishlaydigan ikki ta’sirlaming natijasini o‘ylab ko‘rish ko‘raylik. Xaridor albatta ko‘proq pepsi sotib oladi chunki daromad o‘miga o‘zgartirishi pepsining xaridlarini o‘sishi uchun ta’sir qiladi. Lekin xaridor ko‘proq pizza sotib oladimi, bu mujmal, chunki bu ikki holat ta’sirlari qarama-qarshi yo‘nalishda ishlaydi. Bu xulosa birinchi rasmda umumlashtirilgan.

Biz bu ikki holat ta’sirlarini turli bo‘lmagan chiziqlarda ekanligini o‘rganishimiz mumkin. Daromad samarasi iste 'molning yuqori befarqlik egri chizig'i harakati natijasidagi o’zgarishi bo'ladi. Almashtirish samarasi iste’molning chekli almashtirish darajasi bilan befarqlik egri chizig'ining bir nuqtada bo'lishi natijasida o'zgarishi bo ‘ladi.

JADVAL 1

Mahsulot Daromad sarrarasi Almashtirish samaras: iimunvy samara

arxi

shu ^?®?^5! f'siselan arconroq, shu Deromac vs eimasmirsft i£r;h£3nd:< d.Vt-.mad va

^b0“ ^“^“^к°^{,!теРда!} SSpSiSS?' ЬЛ.чВк.нч i

uTHimiy a ksab etati

9. 
   R
   . I
   ASM