|
685
K o r x o n a la r fa o liy a tin in g m u h im k o ‘r sa tk ich la ri
Ko‘rsatkichIar
Korxonalar
Qatorlar
bo‘yicha
o‘rtacha,
Xj
О‘rtacha
kvadratik
tafovvut, {
1
2
3
4
5
6
Joriy likvidlik
koeffitsiyenti
2
1,76 2,12
1,7
1,6
2,24
1,90
0,57
Sotish
rentabelligi
23,3 27,5 30,8 29,2 25,8 28,3
27,50
5,9
TMZ
aylanuvchanligi,
kunda
55,1 44,0 46,6 39,2 32,3 36,0
42,22
18,3
Mahsulot
sotishdan sof
tushum, ming
so ‘m
153
750
232
500
236
250
255
000
192
500
167
500
206
250,00
91 719,7
K o‘rsatkichlar
1 1
Korxonalar
1
2
3
4
5
6
Joriy likvidlik koeffitsiyenti
3
4
2
5
6
1
Sotish rentabelligi
6
4
1
2
5
3
TMZ aylanuvchanligi, kunda
6
4
5
3
1
2
Mahsulot sotishdan sof
tushum, ming so'm
6
3
2
1
4
5
0 ‘rinlar yig'indisi
21
15
10
.
...£
11
16
11
«O'rinlar yig'indisi» usulida reyting baholashning mohiyati
shundaki, bunda baholanayotgan ko'rsatkichlar bo'yicha korxonalaming
egallagan o'rinlarining yig'indisi eng kichik bo'lgan korxona eng yuqori
reytingga ega bo'ladi va aksincha. Buning mazmuni shundaki, barcha
ko'rsatkichlar bo'yicha birinchi o'ringa intilgan sonlar yig'indisi eng
kichik son bo'ladi hamda bu barcha ko'rsatkichlar bo'yicha eng yaxshi
pozitsiyadagi korxonaga tegishli bo'ladi.
686
Korxonalar moliyaviy holatini taksonometrik usulda baholash
uchun berilgan ma’lumotlarni quyidagi X matritsa ko‘rinishida
_________________ ______ifodalaymiz________ ________ _______
x =
2
1,76
2,12
1,7
1,6
2,24
23,3
27,5
30,8
29,2
25,8
28,3
55,1
44,0
46,6
39,2
32,3
36,0
153 750 232 500 236 250
255 000
192 500
167 500
X matritsaning har bir elementini qator bo'yicha o'rtacha
ko'rsatkichdan farqini o'rtacha kvadratik tafovutga b o iib , Z matritsani
hosil qilamiz.
Z=
0,18
-0,25
0,39
-0,35
-0,53
0,60
-0,71
0,00
0,56
0,29
-0,29
0,14
0,70
0,10
0,24
-0,17
-0,54
-0,34
-0,57
0,29
0,33
0,53
-0,15
-0,42
Etalon korxona Ze = (Zle, Z2e, Z3e, Z4e) = (0,60; 0,56; -0,54;
0,53).
Etalon Z
matritsaning har bir qatoridagi
eng yaxshi
ko'rsatkichlardan tashkil topgan. Shuni ta ’kidlash kerakki, etalon
sifatida joriy likvidlik koeffitsiyenti, sotish rentabelligi va mahsulot
sotishdan sof tushum ko'rsatkichlari bo‘yicha qatordagi eng katta
miqdorlar olingan. Chunki bu ko'rsatkichlaming yuqori b o iish i
barqaror moliyaviy holatni aks ettiradi. Aksincha, kun hisobida tovar
moddiy zaxiralar aylanuvchanligi ko'rsatkichining eng kichik miqdori
aylanishning
tezligidan
dalolat
beradi.
Shuning
uchun
bu
ko‘rsatkichning eng kichik miqdori etalon sifatida olingan.
0 ‘rganilayotgan korxonalaming ko4rsatkichlarini “Z” etalon
korxona
ko‘rsatkichlaridan
farqlarining
kvadratlari
yigindisini
hisoblash asosida korxonalaming reyting ko‘rsatkichlarini aniqlaymiz:
RI = (0,18-0,60)2 + (-0,71-0,56)2 + (0,70-(-0,54))2 + (-0,57-0,53)2 = 4,56
R2 - (-0,25-0,60)2 + (0,0-0,56)2 + (0,l-(-0,54))2+ (0,29-0,53)2 - 1,49
R3 - (0,39-0,60)2 + (0,56-0,56)2 + (0,24-(-0,54))2 + (0,33-0,53)2 - 0,69
R4 = (-0,35-0,60)2 + (0,29-0,56)2 + (-0,17-(-0,54))2 + (0,53-0,53)2 = 1,12
R5 = (-0,53-0,60)2 + (-0,29-0,56)2 + (-0,54-(-0,54))2 + (-0,15-0,53)2 = 2,45
R6 = (0,60-0,60)2 + (0,14-0,56)2 + (-0,34-(-0,54))2 + (-0,42-0,53)2 = 1,13
687
Bunda, Z etalon korxona ko‘rsatkichlariga eng yaqin boMgan, ya’ni
ko‘rsatkichlar tafovuti eng kichik korxona yuqori reytingga ega deb
baholanadi.
Demak, aniqlangan reyting ko'rsatkichlari ichida eng kichik
qiymatga ega boMgan korxona (3-korxona) 1-o‘rinda va, aksincha eng
katta qiymatga ega boMgan korxona (1-korxona) reytingi eng past deb
baholash mumkin. Korxonalaming moliyaviy holati va investitsion
jozibadorligi bilan qiziquvchi subyektlaming axborotga boMgan talabini
yanada toMiqroq qondirish uchun yanada ko‘proq ko‘rsatkichlar
tizimidan
foydalanish
mumkin.
Bunda
har
bir
axborotdan
foydalanuvchining qiziqishidan kelib chiqib u yoki bu ko‘rsatkichlami
baholash asosida boshqaruv, investitsion va moliyaviy qarorlami qabul
qilishga asos boMadigan xulosalarga ega boMish mumkin. Shuningdek,
korxonalar moliyaviy holatini reyting baholashda ularning tarmoq
xususiyati, raqobatdagi o‘mi, boshqaruv apparatining kompetentligi va
boshqa omillar hisobga olinishi zarur, deb hisoblaymiz. 0 ‘rganilayotgan
ko^satkichlaming
ahamiyatlilik
darajasi
ham
reyting
bahosini
o‘zgarishiga sabab boMishi mumkin. Shulardan kelib chiqib aytish
mumkinki, investitsion va moliyaviy qarorlaming samaradorligini
oshirish uchun moliyaviy holatni reyting baholashda imkon qadar
(korxona moliyaviy holati va investitsion jozibadorligini har taraflama
baholash imkonini beruvchi) ko‘proq ko‘rsatkichlardan foydalanilsa,
4
i
maqsadga muvofiq boMardi. Shuningdek, korxonalami moliyaviy
holatini reyting baholashda ko'rsatkichlar quyidagi talablarga javob
berishi lozim, deb hisoblaymiz:
Korxona moliyaviy barqarorlik holatini aniq aks ettirishi hamda
maksimal axborot berish xususiyatiga ega boMishi;
Barcha ko‘rsatkichlar aniq miqdoriy oMchamga va normativlaming
kamida minimal darajasiga ega boMishi;
Faqat korxonaning ommaviy buxgalteriya hisobotlari ma’lumotlari
asosida hisoblanishi;
Korxonani zamon va makon bo'yicha reyting baholash imkonini
berishi.
688
Xulosa o ‘mida shuni aytish mumkinki, korporativ boshqaruvning
zamonaviy usuliarini joriy qilish sharoitida korxonalaming investitsion
jozibadorligi va ulaming moliyaviy holati to6g ‘risidagi ishonchli
axborotga talab yanada ortadi. Bunday axborot samarali boshqaruv,
investitsion va moliyaviy qarorlar qabul qilishda muhim asos bo4ib
xizmat
qiladi.
Korxonalar
moliyaviy
holati
va
investitsion
jozibadorligini kompleks baholash uslublarini takomillashtirish asosida
boshqaruv qarorlarining samaradorligi ortib, moliyaviy resurslardan
samarali foydalanish imkoniyatlari aniqlanadi .
Do'stlaringiz bilan baham: |
