- to io v layoqati va likvidlilik koeffitsiyentlari;
- ish aktivligi koeffitsiyentlari;
- moliyaviy leveridj koeffitsiyentlari;
- rentabellik koeffitsiyentlari;
- qarzni qoplashni tavsiflovchi koeffitsiyentlar.
Tijorat banklari tomonidan xo‘ja!ik yurituvchi subyektlarni
kreditga layoqatligini baholashda hisob-kitob qilinadigan
ko‘rsatkichlar
Koeffitsiyentlar
guruhi
Ko‘rsatkichlar
Aniqlanishi
Belgilar izohi
Moliyaviy holat ko‘rsatkichlari
Likvidlilik
koeffitsiyentlari
Joriy likvidlik
K=JA/KMM
JA - Joriy aktivlar
KMM -
Qisqa
muddatli
majburiyatlar
Tezkor likvidlik K=LA/KMM LA - Likvid aktivlar
Ish aktivligini
xarakterlovchi
ko‘rsatkichlar
Aktivlar
aylanuvchanligi
K=ST/A
ST - Sotishdan
tushum
A - Aktivlarning
o ‘rtacha yillik qiymati
Asosiy kapital
aylanuvchanligi
K=ST/AK
AK - Asosiy kapital
Joriy aktivlar
aylanuvchanligi
K=ST/JA
JA - Joriy aktivlar
Debitorlik
majburiyatlari
aylanuvchanligi
K-ST/DM
DM - Debitorlik
majburiyatlari
TMZ
aylanuvchanligi
ST/TMZ
TMZ - Tovar-moddiy
zaxiralar
TM,
Tovarlar
aylanuvchanligi
S T / T M J
TM - tayyor mahsulot
T - tovarlar
Moliyaviy
leveridj
koeffitsiyentlari
Majburiyatlami
aktivlarga nisbati
Maj/A
Maj - Majburiyatlar
Majburiyatlami
o‘z kapitaliga
nisbati
Maj/UK
UK — O cz kapitali
(o‘z m ablagiari
m anbasi)
Majburiyatlami
Maj/AK
AK - Aksionerlik
aksionerlik
^
kapitali
kapitaliga nisbati
Uzoq muddatli
majburiyatlami
asosiy kapitalga
nisbati
UMM/AK
UMM - Uzoq
muddatli
majburiyatlar
0 ‘z kapitalini
aktivlarga nisbati
UK/A
Moliyaviy natijaviylik koeffitsiyentlari
Foyda normasi
koeffitsiyentlari
Yalpi foyda
normasi
K-YaF/ST
YaF -
yalpi foyda
ST - sotishdan
tushum
Sof operatsion
foyda normasi
K=SOF/ST
SOF - sof operatsion
foyda
Sof foyda normasi
K=SF/ST
SF - sof foyda
Rentabellik
koeffitsiyentlari
Aktivlar
rentabelligi
K=SF,
STKF/A
STKF - soliq
to'loviga qadar foyda
Aksiyaning
foyda me’yori
Oddiy aksiyalar
daromadlik
koeffitsiyenti
K=D/Ak
D - oddiy aksiyalarga
e’lon qilingan
dividend summasi
A - oddiy
aksiyalaming soni
Aksiyaning
dividendlik
koeffitsiyenti
K=Db/Ab
Db - bitta aksiyaga
e ’lon qilingan
dividend
Ab -
bitta aksiyaning
bozor bahosi
Qarzni
qoplashni
tavsiflovchi
ko'rsatkichlar
Foizning
qoplanganlik
koeffitsiyenti
K-F/FT
FT - foiz to‘lovlari
F - hisobot davri
foydasi
Foiz
toMovlarining
qoplanganlik
koeffitsiyenti
K=F/T
T -
To4lovlar-foiz+lizing
to'lovlari+imtiyozli
aksiyaga
dividendlar+boshqa
to'lovlar
Asosiy baholash ko‘rsatkichlarining amaldagi holati normativ
ko‘rsatkichlar bilan taqqoslangan holda kredit resurslarini harakati
3 9 9
yuzasidan qarorlar chiqariladi. Uchinchi guruh ko4rsatkichlar bo‘yicha
odatda optimal va kritik normalar belgilanmasligi mumkin (korxonaning
o 4ziga xos xususiyatlari, tarmoq xususiyatlari va boshqa aniq shartlarga
muvofiq).
Mazkur koisatkichlar natijalariga qarab agar talab qilinsa, reyting
ballarini ham hisoblab chiqish mumkin.
X o‘jalik subyektining kreditga layoqatligini baholashda
0
‘rganilishi lozim boMgan miqdoriy ko‘rsatkichlar
K o‘rsatkichlar
Aniqlanishi
Belgilar izohi
1.
Mustaqillik
koeffitsiyenti
0 ‘MM/BJ
0 ‘MM - 0 ‘z m ablagiari
manbasi
BJ - Balans jami
2. Aylanma aktivlarning
jami aktivlardagi
salm ogi
JA/A
JA - Joriy aktivlar
A - Aktivlar jami
3. 0 ‘z oborot
mablagMari bilan
ta’minlanganlik
koeffitsiyenti
0 ‘MM+UMKQ-
UMA/JA
UMA - Uzoq muddatli
aktivlar
UMKQ - Uzoq muddatli
kredit va qarzlar
4. Joriy likvidlik
koeffitsiyenti
JA/KMM
KMM -
Qisqa muddatli
majburiyatlar
5. Mutlaq likvidlik
koeffitsiyenti
PM+QMMQ/KMM
PM - Pul mablagiari
QMMQ - Qisqa muddatli
moliyaviy qo‘yilmalar
6. Aktivlami rentabellik
koeffitsiyenti
STQF/A
STQF - Soliq toioviga
qadar foyda
A - aktivlarning o ‘rtacha
yillik qiymati
7. Aktivlarning
aylanuvchanlik
koeffitsiyenti
ST/A
ST - Mahsulot sotishdan
sof tushum
Kredit siyosatida bankning kredit resurslarini hajmi,
bankning
sohaga y o ‘nalganligi, mijozlaming kredit zaruriyati, davlatning pul-
monetar, kredit, soliq siyosatining o ‘ziga xos jihatlaridan kelib chiqqan
holda kredit resurslarini joylashtirish va ularni berish tartiblari bir-
400
biridan farq qiladi.
Bu borada tadbirkorlikni qoilab-quvvatlash, dasturga kiritilgan
loyihalar, kelishuvlar bo‘yicha imtiyozli kreditlami berish, imtiyozlami
joriy etish tartiblarida albatta kredit
munosabatlariga kirishish
imkoniyatlari tubdan farq qilishini kuzatish mumkin.
7.5. Kreditga layoqatlilikni baholashda moliyaviy va moliyaviy
boim agan ko‘rsatkichlar tahlili
Xo'jalik
yurituvchi
subyektlarning
kreditga
layoqatliligini
baholashda moliyaviy va moliyaviy boim agan ko‘rsatkichlardan
foydalaniladi.
X o‘jalik yurituvchi
subyektni
moliyaviy jihatdan
o‘rganganda moliyaviy ahvoliga hozirda bank amaliyotida keng
qoilanilib kelayotgan moliyaviy koeffitsiyentlardan foydalanib baho
beriladi.
X o‘jalik yurituvchi subyektni moliyaviy jihatdan o‘rganganda
asosan moliyaviy holatini, moliyaviy natijalarini va pul oqimlarini
ifodalovchi ko'rsatkichlami o'rganishga va kelgusidagi moliyaviy
ahvolini bashoratlashga e ’tibor qaratish zarurdir.
Xo'jalik yurituvchi subyektni moliyaviy
ahvoliga baho berishda
banklar amaliyotida bir qancha metodlardan foydalanib kelinmoqda.
Bulardan eng aniq natija beradigan metodlardan biri kompleks tahlil
metodidir. Kompleks tahlil metodi xo‘jalik yurituvchi subyektni
moliyaviy
ahvolini
kompleks
o'rganish
asosida
aniq
xulosa
shakllantirish imkonini beradi.
Kreditga layoqatlilikning baholashni kompleks tahlili quyidagilami
o4z ichiga oladi:
- korxona likvidlilik ko‘rsatkichlari va balans likvidligi tahlili;
- korxona m ablagiari aylanishini tahlili;
- korxona faoliyati samaradorlik ko'rsatkichlari tahlili;
- moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari tahlili;
- skoring modeli bo‘yicha kreditga layoqatlilikni baholash usuli.
Balans likvidliligi tahlili korxonalaming kreditga layoqatliligi
tahlilida muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Balans likvidliligi
korxonaning muddatli majburiyatlarini tegishli aktivlar bilan qoplay
olish qobiliyatini bildiradi.
401
