|
Q oilash
sohasi:
“Odilona baholash”ning qoilanish sohasi
cheklangan. Ushbu usul aniq mulkiy birliklarga nisbatan (investitsion
mulkka, biologik aktivlarga, moliyaviy instrumentlarga, aktivlaming
alohida tarkiblari)ga nisbatan yoki jarayonlaming ayrim turlariga
(biznesni birlashtirish, asosiy vositalami qayta baholash, tekinga
olinadigan qiymatliklarni baholash va h.k.) nisbatan qoilaniladi.
Hisoblash tartibi:
xaqqoniy baholash xo‘jalik faoliyatining
aktivlari va jarayonlariga nisbatan farqlanadi.
680
Aktivlarni
odilona baholash
korxonalaming
moliyaviy
natijaviyligiga, jarayonlarni
odilona baholash esa kapitallashuv
jarayoniga ta’sir etadi. Biologik aktivlaming (boquvdagi va o 4stiruvdagi
jonivorlar, o'simliklar) odilona baholanishidagi o 4zgarishlar foyda va
zararlarga, asosiy vositalami qayta baholanishi esa korxona kapitalining
o‘zgarishiga olib boriladi.
Biologik aktivlar “odilona baholash” kabi hisobning yangi
tushunchasidir.
MHXSga
muvofiq
biotransformatsiyalashuvni
boshqarishni nazarda tutuvchi qishloq xo4jalik faoliyati biologik
aktivlardan qishloq xo4jaligi mahsulotlarini yaratishni yoki qo‘shimcha
biologik aktivlarni etishtirishni nazarda tutadi.
Baholash tartibi.
Odilona baholash aktivlaming turiga va ular
qiymatining o 4zgarish darajasiga bogiiq.
Odilona qiymat raqobatbardosh bozor baholariga (sotuvchi va
oluvchilaming
axborotlar
toiiqligiga
tayangan
holda
dallolsiz
kelishuvlarga) tayangan holda aniqlanadi. Agar aktivning bozor bahosini
aniqlash imkoni boim asa, ulardan foydalanish va xizmat ko'rsatish
muddatlarida keltiradigan daromadligiga qarab aniqlanadi. Agarda,
aktivlaming kelgusida, daromad keltirishini aniqlash imkoni boim asa,
qayta tiklash qiymati bo4yicha baholanadi. Ayrim va juda kam
kuzatiladigan hollarda, ya’ni yuqorida keltirilgan usullardan birontasi
odilona qiymatni aniqlash imkonini bermasa, u holda dastlabki qiymat
/
bo4yicha hisob-kitob qilinadi.
Moliyaviy holatni reyting baholash orqali turli tashkilot va
korxonalaming o4zaro bir-biriga nisbatan faollik darajasiga baho
beriladi. Ushbu jarayonni, bir tizimga, tarmoqka kiruvchi korxonalarga
nisbatan makro ko4lamda o 4rganish masalasi sifatida qarash mumkin.
Ushbu masala ikkita jihat bilan xarakterlanadi. Birinchi jihat bir
nechta korxonalaming faoliyatini kompleks baholashning tahlil etuvchi
tomonidan tarkiblangan muxim ko4rsatkichlar tizimiga tayangan holda
taqqoslashni va ularni darajalar bo4yicha ketma-ketligini belgilashni
nazarda tutadi.
681
Ikkinchi jihati korxonalar o'rtasida etalon sifatida olingan bir nechta
natijaviy ko'rsatkichlarni taqqoslash asosida o'tkaziladigan jarayonlar
nazarda tutiladi.
Birinchi jihatda reyting baholash yuzasidan ko'rsatkichlar tizimi
turlicha tanlanishi, ikkinchi jihatda esa rasmiy belgilangan ko'rsatkichlar
tizimiga tayaniladi.
Alohida moliyaviy hisobot tuzuvchi, tadbirkorlik subyekti sifatida
faoliyat yuritayotgan xo'jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini reyting
baholash orqali tarkiblash bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonaning
kapitallashuv darajasi bo'yicha raqobatdoshligini aniqlashning muhim
vositasi hisoblanadi.
Reyting baholash maqsadini korxonalar moliyaviy barqarorligini
baholash orqali ularning raqobatchilar va boshqa subyektlarga nisbatan
qiyosiy o'm ini belgilab berish tashkil etadi.
Reyting baholashning quyidagi xususiyatlari tarkiblanadi.
- baholashda ishlatiladigan moliyaviy ko'rsatkichlar rasmiy chop
etiladigan moliyaviy hisobotlarda aks etgan bo'lishi lozim;
- reyting baholashning ko'rsatkichlar tizimini tarkibiga: foydalilik
ko'rsatkichlari,
boshqaruvning
samaradorligi
ko'rsatkichlari,
ish
aktivligi ko'rsatkichlari, likvidiilik darajasi va baqarorlik ko'rsatkichlari
kiritiladi. Har bitta tarkibda uchtadan ettitagacha ko'rsatkich qatnashadi;
- reyting baholashda barcha tarkib ko'rsatkichlar bo'yicha yuqori
/
darajaga ega bo'lgan etalon korxona ko'rsatkichi asos qilib olinadi;
- reyting baholash asosida chikariladigan xulosa moliyaviy holat
tahlili xulosalaridan keskin farq etadi va bunda korxonani iqtisodiy
rivojlanish tendentsiyalariga muhim ahamiyat qaratiladi.
Reyting baholashda katnashuvchi koeffitsiyent quyidagi talabalarga
javob berishi lozim
- maksimal darajadagi axborotlikka ega bo'lishi;
- bir tomonlama xarakterga ega bo'lishi (masalan koeffitsiyent
o'sishi moliyaviy holatni yaxshilanishini xarakterlashi lozim)
- barcha ko‘rsatkichlar miqdoriy minimal normalarga ega bo'lishi
lozim
682
- rasmiy, chop etiladigan moliyaviy hisobot ma’lumotlari asosida
hisoblanishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
