o ‘rtacha
yillik
qiymatining
o'zgarishini
ta’siri, mln so‘m
4.2 Asosiy vositalar
qaytimi
o 4zgarishining
ta’siri, mln so‘m
A F x A l =
A Ft
X
Mutlaq farq usulida uch omillik ta’sir birliklari quyidagi
bog‘lanishlar orqali hisob-kitob qilinadi:
Omillar ta ’sirini uchta omilli birlikka nisbatan qoilashda quyidagi
bogianishlar amalga oshiriladi.
1.21-jadval
Natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi birliklar soni uchta
bo4lganda mutlaq farq usulining qo‘llash metodikasi_______
t/r
Ko‘rsatkichlar
0 ‘tgan
yil
Hisobot
_
yiH
Farqi,
+»-
0 ‘sishi, %
1
2
3
4
5(4-3)
6(4/3*100-
100)
1
Natija
(Q= X* Y*Z)
QO
Q i
AQ
Ql/Q0*100-
100
2
Birinchi
ta’sir
birligi(X)
x o
XI
AX
Xl/X0*100-
100
3
Ikkinchi
ta’sir
birligi(Y)
YO
Y1
AY
Yl/Y*100-100
4
Uchinchi
ta’sir
birligi(Zr)
z o
Z l
AZ
Zl/Z0*100-
100
5
Omillar
ta’sirining
hisob-kitobi
X
X
X
51. Natijaviy
ko‘rsatkichga
birinchi
omil
ta’siri
hisob-
kitobi
AX*Yr*Zr
AQx
X
41
52. Natijaviy
ko'rsatkichga
birinchi
omil
ta’siri
hisob-
kitobi
AY* Xx* Zr
AQy
X
53. Natijaviy
ko'rsatkichga
birinchi
omil
ta’siri
hisob-
kitobi
AZ* Yx*Xx
AQz
X
Nisbiy farq usuli.
Tahlilda ushbu usulni qo6llash orqali mutlaq ko^rsatkichlardan
tashqari nisbiy ko‘rsatkichlar orqali ham sabab-oqibat bog'lanishlarini,
omillaming
natijaviy
ko'rsatkichga
ta’sirini
hisob-kitob
qilish
imkoniyatini beradi. Ushbu usul ham mutlaq ifodalarga tayangan holda
omillar ta ’sirini foizli birliklarda, natijani o czgartirishini uzviy ketma-
ketlikda hisob-kitob qilishni talab etadi.
1.22-jadval
Natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillarni nisbiy farq
usulida hisob-kitob qilish metodikasi
Ko‘rsatkichlar
Omillarning
nisbiy
ortishi,%
Oldingi
hisobdan
farqi,%
Omillar ta’siri
Birinchi
ta’sir
omilining
o ‘sishi(A)
A%
(Al/A0*100)
A% -1 OCNQa
<
Qa*Qr
Ikkinchi
ta’sir
omilining
o ‘sishi (B)
B%
(Bl/B0*100)
B%-A%=Qb
Qb*Qr
Uchinchi
ta ’sir
omilining
o'sishi (C)
C%
(Cl/C0*100)
C%-B%=Qc
Qc*Qr
T o‘rtinchi ta ’sir
omilining
o ‘sishi (D)
D%
(Dl/D0*100)
D%-C%=Qd
Qd*Qr
Natijaviy
ko‘rsatkichning
o ‘zgarishi
Qx-Qr= (Qa*Qr)+ (Qb*Qr)+(Qc*Qr)+ (Qd*Qr)
42
Iqtisodiy matematik usullar va ularning mohiyati.
Faoliyatning samaradorligi va natijaviyligini, uzviy aloqadorlik va
bog4anishlardagi
omilli
tahlilini
amalga
oshirishda
matematik
usullardan
foydalanish, analitik ishlar sifatligini, tahlilning chuqurligini
va masalaning qanchalik chuqurligini ham ta ’minlab beruvchi muhim
omildir. Iqtisodiy matematik usullar masalani
yechishning kompyuter
algoritmini shakllantirishda ham qo‘l keladi.
Iqtisodiy matematik usullar vaqt mezoni bo‘yicha, tezlik, aniqlik
masalasida, dasturlash va natijalarni mayda birliklariga qadar aniqlanishi
sababli samaradorligi yuqori turadi.
Iqtisodiy matematik usullar iqtisodiy tahiil imkoniyatlarini oshirib,
yanada ko‘proq turdagi va murakkab tavsifdagi masalalami qisqa
muddatda to ‘g ‘ri hal qilish imkonini beradi.
Moliyaviy tahlilda matematik usullami
qoMlash korxona faoliyatida
qator o‘ziga xos shartlarni e ’tiborga olishni talab qiladi. Ularning
asosiylari quyidagilardir: korxona iqtisodiyotini toMaligicha axborot
texnologiyalariga asoslangan bo4lishi, iqtisodiy-matematik modellar
tuzish, axborot
manbalarini takomillashtirish, xodimlar malakasi va shu
kabilar.
Matematik usullarning integral, logarifm,
korrelyatsion, regretsion,
matematik dasturlash, nazariy o ‘yin turlarini tarkiblash mumkin.
Integral usul.
Multiplikativ, karrali va karrali-additiv ko‘rinishli
aralash modellari tarkiblanadi.
Integral usul zanjirli usul, mutloq va nisbiy farq usullariga nisbatan
omillar ta’sirini hisoblashda aniqroq natijalar olishga imkon beradi.
Turli modellar uchun omillar ta ’sirini
hisoblash algoritmlari
quyidagicha bo‘ladi:
1.23-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: