|
Korxona rentabelligi tahlili
_______
'___ q_______
Ko‘rsatkichlar nomi
0 ‘tgan yil
Hisobot
yiH
Farqi,
(+ r)
0 ‘sishi
, %
A
2
3
4
5
Mahsulot (ish va xizmat)lami
sotishdan sof tushum (satr 010)
3 362 225
550
5 180
801 340
1 818 575
790
154.0
Sotilgan
mahsulot
(ish
va
xizmat)larning tannarxi (satr
020)
2 474 622
038
3 191 287
162
716
665 124
128.9
Mahsulot (ish va xizmat)lami
sotishning yalpi foydasi (zarari)
(satr 010-020)
887 603
512
1 989 514
178
1 131
910 666
224.2
Asosiy
faoliyatning
foydasi
(zarari) (satr 030-040+090)
454 607 6
46
1 415 400
093
960
792 447
3.12
Umumxo‘jalik
faoliyatining
foydasi (zarari) (satr 100+110-
170)
564 672 4
26
1 088
734 205
524 061 7
79
192.9
Foyda
soligMni
to ‘lagunga
qadar foyda (zarar) (satr 220+/-
230)
564 672
426
1 088
734 205
524 061 7
79
192.9
Hisobot davrining sof foydasi
(zarari) (satr 240-250-260)
507 693
607
974
038 284
466 344
677
192.1
Aktivlarninng o‘rtacha yillik
qiymati
13 198 10
4 658
24 276 89
3 065
11 078 78
8 407
183.9
Joriy
aktivlaming
o ‘rtacha
yillik qiymati
2 978 372
713
11 683 69
3 105
8 705 320
392
392.3
Uzoq
muddatli
aktivlaming
o ‘rtacha yillik qiymati
10 219 73
1 945
12 593 19
9 960
2 373 468
015
123.2
Asosiy vositalarning o ‘rtacha
yillik qiymati
7 104 110
120
10 452 93
4 960
3 348 824
840
147.1
Aylanma aktivlaming o‘rtacha
yillik qiymati
819 530
511
1 047 437
972
227 907
461
127.8
0 ‘z mablag‘larining ocrtacha
yillik qiymati
7 745 794
466
10 124 23
3 076
2 378 438
610
130.7
Qarz
kapitalining
o ^ a c h a
yillik qiymati
5 452 310
192
14 152 65
9 989
8 700 349
797
256.0
Investitsiyalangan
kapitalning
o'rtacha yillik qiymati
614 384
306
828 202
670
213 8183
64
135.0
Xodimlarga va ular nomidan 895 236
1 218 850 323 614
136.1
532
qilingan xarajatlar
214
312
098
Aktivlaming rentabelligi, %
3.8
4.0
‘0.2
105.2
Joriy aktivlaming rentabelligi,
%
17.0
8.3
-8.7
48.8
Uzoq
muddatli
aktivlaming
rentabelligi,
%
4.9
7.7
2.8
157.1
Asosiy
vositalarning
rentabelligi,
%
7.1
9.3
2.2
131.0
Aylanma
aktivlaming
rentabelligi, %
61.9
93.0
31.1
150.2
O 'z
mablag'larining
rentabelligi, %
6.5
9.6
3.1
147.6
jOarz kapitalining rentabelligi,
%
9.2
6.8
-2.4
73.9
Investitsiyalangan
kapitalning
rentabelligi, %
82.5
117.6
35.1
142.5
Xodimlarga va ular nomidan
qilingan xarajatlar rentabelligi,
56.6
79.9
23.3
141.1
Sotuv rentabelligi, %
26.3
38.4
12.1
146.0
Ishlab chiqarish rentabelligi, %
35.8
62.3
26.5
174.0
Asosiy faoliyat rentabelligi, %
13.5
27.3
13.8
202.2
Korxonada rentabellik ko'rsatkichlari va ularning o'zgarishini
o'tgan yilga nisbatan ijobiy baholash mumkin. Jumladan aktivlaming
rentabelligi 0.2 %ga, uzoq muddatli aktivlaming rentabelligi 2.8 %ga,
asosiy vositalar rentabelligi 2.2 %ga, ishlab chiqarish zaxiralari
rentabelligi 31.1 %ga, o 'z mablag'lari rentabelligi 3.1 %ga sotuv
rentabelligi 12.1 %ga, ishlab chiqarish rentabelligi 26.5 %ga, asosiy
faoliyat rentabelligi 13.8 %ga ortgan.
Aniqlanayotgan rentabellik ko'rsatkichining ta’sir birliklari faoliyat
samaradorligi va natijaviyligiga olib keluvchi tashkiliy, texnik, iqtisodiy,
mehnatni
tashkil
etish,
marketing,
menejment
va
innovatsion
yangiliklarga oid omillarning ta’sirida o'zgaruvchan va aniq hisob-kitob
qilinadigan ko'rsatkichlarda jamlanuvchi ko'rsatkichlar tizimi orqali
baholanadi.
533
Ulami rentabellik turlariga muvofiq quyidagi ta’sir birliklarini
tarkiblash mumkin.
Rentabellik ko‘rsatkichlari va ularning ta’sir birliklari
Rentabellik
ko‘rsatkichlari
Ta’sir birliklari
Aktivlarning
rentabelligi
Sof foyda summasining
o ‘zgarishi
Aktivlarning o'rtacha
yillik qiymatining
o ‘zgarishi
Joriy aktivlarning
rentabelligi
Sof foyda summasining
o'zgarishi
Joriy aktivlarning
o ‘rtacha yillik
qiymatining o‘zgarishi
Uzoq muddatli
aktivlarning
rentabelligi
Sof foyda summasining
o ‘zgarishi
Uzoq muddatli
aktivlarning o'rtacha
yillik qiymatining
o‘zgarishi
Asosiy vositalaming
rentabelligi
Sof foyda summasining
o ‘zgarishi
Asosiy vositalaming
o4rtacha yillik
qiymatining o ‘zgarishi
Aylanma aktivlarning
rentabelligi
Sof foyda summasining
o ‘zgarishi
Aylanma aktivlarning
o‘rtacha yillik
qiymatining o‘zgarishi
O cz m ablagiarining
rentabelligi
Sof foyda summasining
o ‘zgarishi
0 ‘z mablagiari o ‘rtacha
yillik qiymatining
o ‘zgarishi
Qarz kapitalining
rentabelligi
Sof foyda summasining
o ‘zgarishi
Qarz kapitali o‘rtacha
yillik summasining
o‘zgarishi
Investitsiyalangan
kapitalning
rentabelligi
Sof foyda summasining
o ‘zgarishi
Investitsiyalangan kapital
summasining o ‘zgarishi
Xodimlarga va ular
nomidan qilingan
xarajatlar rentabelligi
Sof foyda summasining
o ‘zgarishi
Xodimlarga va ular
nomidan qilingan
xarajatlaming o‘zgarishi
Sotuv rentabelligi
Sotishdan yalpi foyda
o ‘zgarishi
Sotishdan sof tushum
o‘zgarishi
Ishlab chiqarish
rentabelligi
Sof foyda o‘zgarishi
Asosiy va aylanma kapital
o‘zgarishi
534
Omillar
ta’siri
rentabellikni
aniqlash
formulasining
murakkabligidan kelib chiqib oddiy va murakkab matematik modellari
asosida hisob-kitob qilinadi. A n’anaviy usullar sifatida ko‘pincha
zanjirli bogianish usulidan keng foydalaniladi.
Rentabellik ko‘rsatkichIari va ularning o6zgarishiga ta’sir
________ etuvchi omillar tahlili (zanjirli usul)____________
Yillar
Rentabellik
ko‘rsatkichlari va
ularning darajasi
Ta’sir birliklari va ta’sir darajasi
Aktivlaming
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o‘zgarishi
Aktivlaming
o‘rtacha yillik
qiymatining
o'zgarishi
0 4 g an yil
3.8
3.5
-3,3
Hisobot yili
4.0
Farqi (+;-)
0.2
7.3-3.8
4,0-7,3
Joriy aktivlaming
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o'zgarishi
Joriy aktivlaming
o‘rtacha yillik
qiymatining
o‘zgarishi
0 4 g an yil
17.0
32,2
-40,9
Hisobot yili
8.3
Farqi (+;-)
-8.7
49,2-17,0
8,3-49,2
Uzoq muddatli
aktivlaming
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o'zgarishi
Uzoq muddatli
aktivlaming
o ‘rtacha yillik
qiymatining
o'zgarishi
O ctgan yil
4.9
4,6
-1,8
Hisobot vili
7.7
Farqi (+;-)
2.8
9,5-4,9
7,7-9,5
Asosiy
vositalarning
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o‘zgarishi
Asosiy
vositalarning
o4rtacha yillik
qiymatining
o‘zgarishi
535
O'tgan yil
7.1
20,6
-18,4
Hisobot yili
9.3
Farqi (+;-)
2.2
27,7-7,1
9,3-27,7
Aylanma
aktivlaming
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o'zgarishi
Aylanma
aktivlaming
o'rtacha yillik
qiymatining
o'zgarishi
O'tgan yil
61.9
57,0
-25,9
Hisobot yili
93.0
Farqi (+;-)
31.1
118,9-61,9
93,0-118,9
0 ‘z
mablag'larining
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o'zgarishi
O 'z mablag'lari
o'rtacha yillik
qiymatining
o'zgarishi
O'tgan yil
6.5
6,0
“2,9
Hisobot yili
9.6
Farqi (+;-)
3.1
12,5-6,5
9,6-12,5
Qarz kapitalining
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o'zgarishi
Qarz kapitali
o'rtacha yillik
summasining
o'zgarishi
O'tgan yil
9.2
8,6
-11,0
Hisobot yili
6.8
Farqi (+;-)
-2.4
17,8-9,2
6,8-17,8
Investitsiyalangan
kapitalning
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o'zgarishi
In ves tits iy alangan
kapital
summasining
o'zgarishi
O'tgan yil
82.5
76,1
-40,5
Hisobot yili
117.6
Farqi (+;-)
35.1
158,6-82,5
117,6-158,6
Xodimlarga va
ular nomidan
qilingan xarajatlar
rentabelligi
Sof foyda
summasining
o'zgarishi
Xodimlarga va ular
nomidan qilingan
xarajatlar
rentabelligi
O'tgan yil
56.6
52,2
.
-28,9
Hisobot yili
79.9
536
Farqi (+;-)
23.3
108,8-56,6
79,9-108,8
Sotuv rentabelligi
Sotishdan yalpi
foyda o‘zgarishi
Sotishdan sof
tushum o‘zgarishi
0 ‘tgan yil
26.3
32,8
-20,7
Hisobot yili
38.4
Farqi (+;-)
12.1
59,1-26,3
38,4-59,1
Ishlab chiqarish
rentabelligi
Sof foyda
o‘zgarishi
Asosiy va aylanma
kapital o‘zgarishi
0 ‘tgan yil
35.8
44,5
-18,0
Hisobot yili
62.3
Farqi (+;-)
26.5
80,3-35,8
62,3-80,3
Omilli tahlil natijalaridan shuni xulosa qilish mumkinki, korxonada
barcha rentabellik ko4rsatkichlariga sifat omili b o ig an sof foydaning
o'sishi, mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan yalpi foydaning
o'zgarishi ijobiy ta’sir qilgan.
Ikkinchi ta’sir birligi b o ig an aktivlar, joriy aktivlar, uzoq muddatli
aktivlar, kapital, qarz kapitali, investitsiyalangan kapital, xodimlar
nomidan qilingan xarajatlar, sotuv hajmi, ishlab chiqarish xarajatlarining
o‘zgarishi salbiy ta’sir qilgan. Ulaming mutlaq ta’sir darajasini
yuqoridagi jadval maiumotlaridan ham ko4rish mumkin.
9.17. Foyda va rentabellikni oshirish imkoniyatlarini aniqlash
Foyda va rentabellikni oshirish imkoniyatlarini aniqlash va ular
bo‘yicha yakuniy analitik xulosalami tayyorlash, boshqaruv qarorlarini
qabul qilishda muhim masala hisoblanadi. Shu sababli ham moliyaviy
natijalar va rentabellik tahliiining yakunida korxonada foydani kelgusida
o‘stirish yuzasidan (b o iib o ig a n jarayonlar natijasi va boy berilgan)
imkoniyatlami kelgusida ishga solish va yuqori unum, natijaga erishish
yuzasidan aniq chora-tadbirlami belgilashga hamda sotishga alohida
ahamiyat qaratiladi.
Foyda va rentabellik doimo qator omillar hisobiga o'zgarib boradi.
Shu sababli ham, foyda va rentabellikni o ‘stirish imkoniyatlarini
o‘rganishda birinchi navbatda uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi
537
omillarga ahamiyat qaratiladi. Ularning asosiylari qatoriga ishlab
chiqarish xarajatlari, sotish hajmi ta’sir birliklari kiritiladi.
Ta’sir etuvchi birliklami ichki va tashqi omillarga boMib o ‘rganish
ulami boshqarishni to ‘g ‘ri belgilash imkonini ham beradi.
Foyda va rentabellik o ‘zgarishiga ta’sir etuvchi ichki omillarga
quyidagilar kiradi:
innovatsion aktivlarda mahsulotlaming yangi
tarkibini yaratish va ularga xarajatlami iqtisod qilishning texnologik
yangiliklarini qo‘llash; tadbirkorlik layoqatining ustuniigi; tovarlarning
bozoriyligini ta’minlashning muhim omili bo‘lgan mahsulot sifatini
boshqarish; yangi texnika va texnologiyalami qo‘Hash orqali energiya
tejamkorligi, moddiy xarajatlar yangi turlaridan foydalanish, ularning
sarf
m e’yorlarini
kamaytirish;
tovar,
ish
va
xizmatlaming
raqobatdoshligini oshirish; yangi bozorlami o czlashtirish; mahsulotning
xarajat sig4imini kamaytirish; asosiy va aylanma kapitaldan imkon qadar
samarali foydalanish; boshqaruv hisobi, ichki auditga muhim ahamiyat
qaratish; samarali boshqaruv tizimini y o ‘lga qo‘yish va h.k.lar kiradi.
Tashqi omillar qatoriga: mamlakatda pul-kredit siyosati; byudjet -
soliq siyosati; boj to‘lovlari va yig'imlari ta’riflari; tovar bozorlari
konyunkturasi; inflyatsiya darajasi; ishlab chiqarish resurslari (yoqilg‘i,
elektr energiya, xomashyo va materiallar) bahosining o czgarishi va
boshqa omillar kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
