Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

8.6. Muddati o‘tgan debitorlik va kreditorlik qarzlari va ular
yuzasidan rezervlar tahlili.
Amalda tovarlar jo'natilgan ishlar bajarilgan, xizmatlar ko'rsatilgan 
kundan boshlab 90 kun o4gandan keyin, yetkazib berilgan tovarlar, 
ko'rsatilgan xizmatlar va bajarilgan ishlar uchun mablag'lar kelib 
tushmaganligi muddati o'tib ketgan debitorlik qarzi deb hisoblanadi,
A
у
qonunchilikda belgilangan hollar bundan mustasno.
Muddati o'tgan qarzdorlik tahlilida analitiklar nimalarga e ’tibor 
berishi lozim?
Birinchidan: muddati o'tgan majburiyatlar yuzasidan avvalo
axborotlarning aniqligi, ishonchligi va asosligiga ahamiyat qaratish 
lozim. Debitorlik va kreditorlik qarzlari muddati o'tgan majburiyat 
sifatida nazoratga olinadi qachonki, yuqorida qayd etilgan (3 oy yoki 90 
kalendar kun) muddat o'tsa. Debitorlik va kreditorlik qarzlarini balans 
qatorlari bo'yicha juda ko'p tarkibiy qatorlari guruhlanadi. Lekin ushbu 
tartib qarzdorlikning faqat mahsulot (tovar, ish va xizmat)larga tegishli 
bo'lgan qismiga tegishli. 
Ya’ni, xaridor va buyurtmachilardan 
majburiyatlar hamda mol yetkazib beruvchi va pudratchilardan qarz 
qatorlariga nisbatan qo'llaniladi. Negaki, qolgan majburiyatlami 
undirish va to'lash tartiblari, ulami kechiktirish shartlari va talablari 
tegishli majburiyatlar bo'yicha qonunchilik normalarida aniq belgilab 
qo'yilgan. 
Masalan, 
soliqlar 
va 
majburiy 
to'lovlar 
bo'yicha 
majburiyatlami to'lash tartibi va muddatlari Soliq kodeksida, mehnat 
haqi bo'yicha majburiyatlami to'lash tartibi va muddatlari Mehnat 
kodeksi va kasaba uyushmalari bilan uch tomonlama kelishuv aktlarida,
47Президентнинг “Халк х^жалигида хисоб-китоблар уз вактвда 
угказилиши 
учун корхона ва
ташкилотлар рахбарларининг маъсулиятини ошириш борасидаги чора-тадбирлар тугрисида”