Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

14.4. Pul mabalag‘lari naqdligini bashoratlash

Boshqa moliyaviy hisobotlar bilan birgalikda pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot axborotlari moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar uchun xo‘jalik yurituvchi subyektning pul mablag‘larini va ularning ekvivalentlarini jalb etish qobiliyatini baholashga imkon beradi.

Pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot pul tushumlari va to‘lovlarini joriy natijalaridan (ularning yuzaga kelishi va shakllanishining faoliyat turlari bo‘yicha) kelib chiqqan holda korxonaning kelgusidagi pul tushumlarini ham bashoratlash mumkin.

Bunda albatta har bitta faoliyat turi bo‘yicha o‘zgarishlarga muhim ahamiyat qaratiladi. Ya’ni, operatsiya faoliyat, investitsiya faoliyat va moliyaviy faoliyat bo‘yicha pul mablag‘larining kirimi va chiqimi oldindan bashorat qilinadi.

Har uch toifaning pul mablag‘lari harakatiga, holatiga ta’siri birgalikda alohidalikda va umumiylikda o‘rganiladi.

Ularning jamlangan holati tahlil davrida pul mablag‘ining sof o‘zgarishini belgilab beradi.

Pul oqimlari harakati to‘g‘risidagi axborot bo‘lajak pul oqimlari bashorati to‘g‘riligini tekshirish chog‘ida, foyda olish va pul oqimlarining sof harakati va narx o‘zgarishi ta’siri o‘rtasidagi aloqalarni tahlil qilish chog‘ida zarur bo‘ladi.

Pul mablag‘larini bashoratlash tahlilda eng murakkab va qiyin jarayon hisoblanadi. Negaki, bu omillar ko‘proq tashqi subyektlarning to‘lov intizomiga amal etish darajasi bilan belgilanadi. Negaki, doimo ham sheriklarni, mahsulot sotib oluvchilarni, mol yetkazib beruvchilarni puxta o‘rganish imkoni bo‘lmaydi. Ular bilan bo‘ladigan munosabatlarda qarzdorlik muammosini hal qilish yuzasidan zaxira fondlarining tashkil etilishi ham shuni talab etadi.

Menejerlar birinchi navbatda pul oqimini bashorat qilishning optimal usullarini tanlashi lozim. Negaki bu kelgusida olinadigan foydaning va kapitalning o‘sishini ahamiyatligini oshiradi.

Buning uchun birinchi navbatda pul oqimlarini boshqarish strategiyasini to‘g‘ri tanlash lozim:

- pul mablag‘lari kirimi va chiqimi davr boshlanishidan oldin bashoratlanishi;

- sof pul oqimini (ortikcha yoki kamomad) davr boshlanishidan oldin hisob-kitobini qilinishi;

- uzoq va qisqa muddatli moliyalashtirishlarga talablarni davr boshlanishidan oldin aniqlash lozim.

Pul oqimini bashoratlashda albatta debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini holatiga muhim ahamiyat qaratish lozim. Debitorlik majburiyatlari bilan bog‘langan pulning harakati quyidagi formula asosida hisob-kitob qilinadi.