Mahsulot birligini bahosi, so‘m
|
Ishlab chiqarilgan mahsulot, (dona)
|
Reja-ning bajarilishi, %
|
Jami mahsulotdagi ulushi, (%)
|
Ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati (ming so‘m)
|
biznes rejada
|
haqi-qatda
|
biznes rejada
|
haqi-qatda
|
biznes rejada
|
haqi-qatda
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
Oliy sifatdagi mahsulot
|
10000
|
5000
|
6000
|
120
|
45,4
|
43,0
|
50000
|
60000
|
Birinchi sifatdagimahsulot
|
6000
|
10000
|
15000
|
150
|
54,6
|
57,0
|
60000
|
80000
|
Jami
|
X
|
15000
|
21000
|
140
|
100,0
|
100,0
|
110000
|
140000
|
O‘rtacha nav (sort)lilik koeffitsiyenti:
rejada
|
haqiqatda
|
10000/(15000*10000/1000)=0,733
|
140000/(21000*10000/1000)=0,666
|
Mahsulot biriligining o‘rtacha sotish bahosi
rejada
|
haqiqatda
|
110000/15000=7333 sum
|
140000/21000=6666 sum
|
Mahsulot sifatiga odatda quyidagi omillar ta’sir qiladi: foydalanilayotgan xomashyo va materiallar sifati; xodimlarning malakasi va texnik tayyorgarlik darajasi; ishlab chiqarishda ishtirok etadigan texnika va texnologiyani holati va uning progressivligi; ishchi va xodimlarning mahsulot sifatiga javobgarligi hamda ularning moddiy rag‘batlantirilishi va hokazo.
Mahsulot ishlab chiqarishda eng muhim masala bu innovatsion, yangidan yaratilgan mahsulotlar hajmining, eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yilganligiga baho berishdan iboratdir.
Innovatsion mahsulot – yangi, takomillashtirilgan, texnologik o‘zgarishlar tufayli yaratilgan mahsulotdir. Oldingi mahsulotlardan sezilarli yoki tubdan farq etuvchi mahsulotlardir.
Eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlarning jami mahsulotlar tarkibidagi salmog‘iga baho berish orqali korxonaning joriy va istiqboldagi taktik strategiyalari ishlab chiqiladi.
Mahsulot ishlab chiqarish va sotishni dinamik tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
Bazaviy bahoda qiymati
|
Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
|
2015 y.
|
2016 y.
|
2017 y.
|
2016 y.
2015
yilga nisbatan
|
2017 y.
2016 yilga nisbatan
|
2017 y.
2015 yilga nisbatan
|
Jami mahsulot hajmi, ming so‘m
|
282792
|
442606
|
532036
|
+159814
|
+89430
|
+249244
|
Innovatsion mahsulot hajmi, ming so‘m
|
52300
|
85602
|
120400
|
+33302
|
+34798
|
+68100
|
Innovatsion mahsulotlar soni
|
3
|
5
|
8
|
+2
|
+3
|
+5
|
Innovatsion mahsulotlarning jami mahsulot tarkibidagi salmog‘i,%
|
18.4
|
19.3
|
22.6
|
+0.9
|
+3.3
|
+4.2
|
Korxonada innovatsion mahsulotlarning hajmi 2016-yilda 2015- yilga qiyosan 33302.0 ming so‘mga, 2017-yil 2016-yilga qiyosan 34798 ming so‘mga, 2017-yil 2015-yilga qiyosan 68100 ming so‘mga ortgan. Shu bilan birga jami mahsulotlar tarkibida innovatsion mahsulotlar hajmi 2015-yilda 18.4 %ni, 2016-yilda 19.3 %ni, 2017-yilda 22.6 % ni tashkil etganligini ijobiy baholash mumkin. Innovatsion mahsulotlarning soni ham mos ravishda 2, 3 va 5 taga ko‘paygan.
3.8. Mahsulot assortimentini boshqarish va ishlab chiqarish maromiyligi tahlili
Korxonalar faoliyatida bir turdagi mahsulotni ishlab chiqarish hollarini juda kam hollardagina uchratish mumkin. Hattoki bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalarda ham ularning turli assortimentlari tarkiblanadi.
Mahsulotlarning turlari bo‘yicha reja bajarilishining tahlili bilan bir qatorda assortimenti tahlilini ham amalga oshirish zarur.
Mahsulot, ish va xizmatlarning turi va assortimenti tahlilida ularning segmentlar bo‘yicha taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan, profildagi va profilda bo‘lmagan turlari, asosiy va qo‘shimcha mahsulotlar turlari bo‘yicha turkumlanishi o‘rganiladi. Ular bo‘yicha reja topshiriqlarining bajarilishi, umumiy reja topshiriqlarining bajarilishida ularning ta’siri, mahsulotlar tuzilishidagi tarkibiy o‘zgarishlarga baho beriladi.
Mahsulotlar nomenklaturasi – deb, miqdor holida tovarlar guruhlari, kichik guruhlari va pozitsiyalarini belgilashda hamda hisobga olishda qabul qilingan ro‘yxatidir.
Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti – deb esa, mahsulotlarning ma’lum bir belgilariga qarab, ya’ni, uning turlari, navi, o‘lchami, markasi, artikullariga qarab ajratiladigan mahsulotlar xilidir.
Tovarlar nomenklaturasi va assortimentini o‘rganishda o‘rtacha assortiment rejasining bajarilishi tahlil etiladi.
Assortiment rejasining bajarilishi tahlili (qiymat ifodasida)
|
Mahsulot turlari
|
Rejada
|
Haqiqatda
|
Assortimentga qabul qilingan mahsulot hajmi
|
Assortiment bo‘yicha reja bajarilishi,
%
|
Umumiy reja bajarilishi,
%
|
1
|
A
|
12000
|
15000
|
12000
|
100
|
125
|
2
|
B
|
25000
|
30000
|
25000
|
100
|
120
|
3
|
S
|
10000
|
9000
|
9000
|
90
|
90
|
4
|
D
|
40000
|
35000
|
35000
|
87.5
|
87.5
|
5
|
Jami
|
87000
|
89000
|
71000
|
81.6
|
103
|
Korxonada mahsulot ishlab chiqarish rejasi ortig‘i bilan, ya’ni 103 foizga bajarilgan. Ammo ayrim tur mahsulotlar bo‘yicha reja bajarilishi buzilgan. Buning natijasida assortiment rejasi bor yo‘g‘i 81.6 foizga bajarilgan. Bunga “S” va “D” mahsulotlar turi bo‘yicha rejada belgilangan ko‘rsatkichlarning bajarilmasligi sabab bo‘lgan. Ahamiyatli jihati shundaki, assortiment bo‘yicha reja bajarilishida ayrim tur mahsulotlar bo‘yicha rejaning ortig‘i bilan bajarilishi boshqa tur mahsulotlar bo‘yicha reja topshiriqlarini bajarilmasligini qoplamaydi.
Mahsulot turlari bo‘yicha rejaning bajarilishi har xil darajada bo‘lishi strukturani o‘zgarishidan dalolat beradi. Struktura bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi uchun haqiqiy ishlab chiqarilgan mahsulotning barcha xillari rejalashtirilgan mahsulot tarkibi va tuzilishiga teng kelishi kerak. Ishlab chiqarilgan mahsulot strukturasining o‘zgarishi firmaning barcha iqtisodiy ko‘rsatkichlariga ta’sir etadi. Mahsulot ishlab chiqarish tarkibida qimmatbaho mahsulot turlari ulushini ortishi tufayli mahsulot qiymat shaklida ortadi va buning aksicha bo‘lsa, qiymat shaklida mahsulot kamayadi. Xuddi shunday yuqori rentabellikka ega bo‘lgan mahsulot turlarini ortishi, rentabelligi past turlarini pasayishi tufayli umumiy foyda miqdori ortadi.
Mahsulot assortimentini ishlab chiqarish maromiyligi bilan kompleks o‘rganish operatsion faoliyatga to‘liq baho berishga, o‘zgarishlarni makon va zamonda aniq tasniflash imkonini beradi. Shu sababli, assortiment rejaining bajarilishi bilan bir qatorda ularni ishlab chiqarishng maromiyligiga ham baho beriladi.
Ayrim korxonalar yillik, kvartal, oylik rejalarini ortig‘i bilan bajarishi, ammo, ishlab chiqarishni bir maromda tashkil eta olmaslik natijasida erishilgan samara va natijaviylik ko‘zda tutilgan yoki rejalashtirilgan yutuqni ta’minlay olmaydi. Shu bilan birga mahsulot ishlab chiqarishdagi maromiylikni buzilishi shartnoma majburiyatlarini barbod bo‘lishiga, uning oqibatida jarimalar to‘lanilishiga, moliyaviy ahvolning qiyinlashishiga ham olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |