Toshkent moliya instituti korxona iqtisodiyoti va innovasiyalarni boshqarish

 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.  Milliy  iqtisodiyot  tushunchasi  va  korxonalarning  mamlakat  xalq  xo‘jaligi 
majmuasidagi roli. 
2. Sanoat korxonalariga xos bo‘lgan belgilar. 
3. Sanoat korxonalarining vazifalari va bajaradigan ishlari. 
4. 
O‘zbekiston  Respublikasida  korxonalar  faoliyatini  tartibga  soluvchi 
qonunchilikning rivojlanishini tushuntiring. 
 
3- MAVZU. KORXONANI TASHKIL QILISH VA UNING  
FAOLIYATINI TO‘XTATISH 
 
3.1. Korxonani tashkil qilish tamoyillari. 
3.2. Ta’sis hujjatlari. 
3.3.  Korxonalarning  davlat  tomonidan  ro‘yxatga  olinishi  va  unga  inqiroz  sharoitida 
engilliklar kiritilishi. 
3.4. Korxonalarni tugatish va qayta tashkil qilish. 
 
Annotatsiya 
 
 
Korxonalar  mulk  egasi  (egalari)  yoki  u  (ular)  tayinlagan  vakillik  organi, 
mehnat  jamoasi  yoki  muassislar  guruhining  qarori  bo‘yicha  belgilangan  qonun-qoidalarga 
asosan tashkil qilinishi mumkin. 
YAngi  korxonani  tashkil  qilish  quyidagi  tashkiliy  tamoyillar  asosida  amalga 
oshiriladi: 

 
korxonani tashkil qilish fikrining paydo bo‘lishi; 

 
korxona muassislarini tanlash; 

 
taklif qilinayotgan mahsulotga bozordagi talabni o‘rganish; 

 
korxona Nizom jamg‘armasini tuzish uchun moliya manbalarini aniqlash; 

 
korxonaning ta’sis hujjatlari va biznes-rejasini tayyorlash; 

 
davlat ro‘yxatidan o‘tish; 

 
muhr, shtamp va boshqa rekvizitlarni tayyorlash; 
 “Xususiy  korxonalar  to‘g‘risida”gi  O‘zbekiston  Respublikasining  Qonuniga  ko‘ra 
xususiy  korxona  mulkdor  tomonidan  tuziladi,  mulkdor  unga  tegishli  mol-mulk  beradi  va 
uning ustavini tasdiqlaydi.  
Xususiy  korxona,  agar  uning  ustavida  boshqacha  qoida  belgilangan  bo‘lmasa, 
nomuayyan  muddatga  tuziladi.  Xususiy  korxona  boshqa  yuridik  shaxslarning  muassisi 
bo‘lishga  yoki  ularning  ustav  fondida  o‘zgacha  tarzda  ishtirok  etishga,  vakolatxonalar 
ochishga va filiallar tuzishga haqli. 
«Mas’uliyati  cheklangan  va  qo‘shimcha  mas’uliyatli  jamiyatlar  to‘g‘risida»gi 
O‘zbekiston  Respublikasining  Qonunida  mas’uliyati  cheklangan  hamda  qo‘shimcha 
mas’uliyatli  jamiyatlarni  ta’sis  etish  tartibi  belgilab  beriladi.  Unga  ko‘ra  jamiyatning 
muassislari  ta’sis  shartnomasini  tuzadilar  va  jamiyat  ustavini  tasdiqlaydilar.  Agar  jamiyat 
bir  shaxs  tomonidan  ta’sis  etilsa,  shu  shaxs  tasdiqlagan  ustav  jamiyatning  ta’sis  hujjati 

---

57 
 
hisoblanadi..  Jamiyat  muassislari  jamiyatning  ijro  etuvchi  organlarini  saylaydilar 
(tayinlaydilar),  shuningdek  jamiyatning  ustav  fondiga  (ustav  kapitaliga)  pulsiz  hissalar 
qo‘shilgan taqdirda, ularning pul bahosini tasdiqlaydilar.  
«Xo‘jalik  shirkatlari  to‘g‘risida»gi  O‘zbekiston  Respublikasining  Qonuniga  ko‘ra 
xo‘jalik  shirkati  to‘liq  shirkat  yoki  kommandit  shirkat  shaklida  tuziladi.  Xo‘jalik  shirkati, 
agar  uning  ta’sis  shartnomasida  boshqacha  qoida  belgilangan  bo‘lmasa,  nomuayyan 
muddatga tuziladi. 
Xo‘jalik  shirkati  qonun  hujjatlarida  taqiqlanmagan  har  qanday  turdagi  faoliyatni 
amalga oshirishi mumkin. 
Ro‘yxati qonunlarda belgilanadigan faoliyatning ayrim turlari bilan xo‘jalik shirkati 
faqat litsenziya asosida shug‘ullanishi mumkin. 
Aksiyadorlik  jamiyatni  tuzish  «Aksiyadorlik  jamiyatlari  va  aksiyadorlarning 
huquqlarini  himoya  qilish  to‘g‘risida»gi  O‘zbekiston  Respublikasining  Qonunida 
belgilangan  tartibda  amalga  oshiriladi.  Aksiyadorlik  jamiyatni  tuzish  usullari  o‘z  ichiga  
jamiyat  yangidan  ta’sis  etish  yoki  mavjud  yuridik  shaxsni  qayta  tashkil  etish  (qo‘shib 
yuborish,  birlashtirish,  bo‘lish,  ajratib  chiqarish,  qayta  tuzish)  yo‘li  bilan  tuzish  usullarini 
oladi. 
 Jamiyatni  ta’sis  etish  yo‘li  bilan  tuzish  muassislarning  (muassisning)  qaroriga 
muvofiq  amalga  oshiriladi.  Jamiyatni  ta’sis  etish  to‘grisidagi  qaror  ta’sis  yigilishi 
tomonidan  qabul  qilinadi.  Jamiyat  bir  shaxs  tomonidan  ta’sis  etilgan  taqdirda  jamiyatni 
ta’sis etish haqidagi qarorni shu shaxsning yolg‘iz o‘zi qabul qiladi.  
 Jamiyat  muassislari  uni  tuzish  to‘grisida  o‘zaro  ta’sis  shartnomasini  imzolaydilar, 
shartnomada  ularning  jamiyatni  ta’sis  etish  borasida  birgalikda  faoliyat  ko‘rsatish  tartibi, 
jamiyat  ustav  fondining  miqdori,  muassislar  o‘rtasida  joylashtirilishi  kerak  bo‘lgan 
aksiyalarning  xillari  va  turlari,  ular  uchun  to‘lanadigan  haq  miqdori  va  bu  haqni  to‘lash 
tartibi, muassislarning jamiyatni tuzishga doir huquq va majburiyatlari belgilab qo‘yiladi.  
Aksiyadorlik jamiyatni tuzish bo‘yicha ta’sis yig‘ilishi (konferensiyasi) chaqiriladi.  
Ta’sis  hujjatlarini  tayyorlash  korxonani  tashkil  etish  va  keyingi  faoliyat  yuritish 
jarayonidagi  muhim  bosqichlaridan  biri  hisoblanadi.  Ta’sis  hujjatlari  faoliyat  yurituvchi 
korxonalarning huquq va majburiyatlarini hamda sharoitlarini ifodalaydi. 
Korxonalar  faoliyatini  tartibga  soluvchi  qonun  hujjatlarida    ikki  xil  ta’sis  hujjatlari 
belgilab berilgan: