Toshkent moliya instituti iqtisodiyot fakulteti

Nazorat – boshqaruv jarayonining to’rtinchi funksiyasi bo’lib, uning vazifasi korxona faoliyati natijalarini miqdoran va sifat jihatidan baholash hamda hisobini olib borishdan iborat. Mazkur funksiyani bajarishning bosh vazifalari – faoliyatning barcha tomonlarini kuzatish, tekshirish, hisob va tahlil qilishdan iborat. Nazorat – ishlovchilarning xatti-harakatlarini, tashkilotning tanlagan yo’lidan qat’iyat bilan borishi, qo’yilgan maqsadlarga erishishni hamda zarur tuzatishlar kiritishni kuzatib turishni anglatadi. Bunda nazorat o’z vaqtida o’tkazilishi va oddiy bo’lishi lozim. Oddiylik ayniqsa, kichik korxonalar uchun muhimdir.

Nazorat bu tashkilot maqsadlarini reja asosida bajarilishini nazorat qilish, kuzatish, tartibga solish, erishilgan ko’rsatkichlarni rejadagi ko’rsatkichlar bilan solishtirishdir. Boshqaruv tizimida nazorat funksiyasi rejalashtirishni tashkil etish va rag’batlantirish kabi muhim hisoblanadi.

Boshqaruv nazorati siyosatni ishlab chiqish va qaror qabul qilishning bosh vositalaridan biri sifatida ham uzoq muddatli istiqbolda, ham tezkor rahbarlik masalalarida belgilangan maqsadlarga erishish uchun korxonaning normal (me’yorida) faoliyat yuritishini ta’minlaydi. Nazorat funksiyasining tarkibiga quyidagilar kiradi: barcha bo’linmalar faoliyatining amaldagi natijalari to’g’risida ma’lumotlarni to’plash, ularga ishlov berish va tahlil qilish; ularni reja ko’rsatkichlari bilan taqqoslash; tafovutlarni hamda ularning sabablarini aniqlash; tashkilotning u yoki bu bo’linmalarining operativ faoliyatiga tegishli tezkor qarorlarni qabul qilish bo’yicha tadbirlarni ishlab chiqish.

Nazorat tashkilotning o’z maqsadlariga erishishni ta’minlab turish jarayoni hamdir. Raxbar maqsad va vazifalarni ishlab chikkandan keyin nazorat funksiyalarini amalda qo’llaydi. Nazoratsiz o’zboshimchalik boshlanadi. Nazorat jarayoni kuyidagilardan iborat: standartlarni belgilash, xaqiqiy erishilgan natijalarni o’lchash va agar belgilangan standartlar va xaqiqiy erishilgan natijalar orasidagi farq sezilarli bo’lsa, ularni tartibga solish kerak.

Nazorat funksiyasi – krizis xolatiga keltirishi mumkin bo’lgan muammolarning oldini olish maqsadida tashkilot faoliyatini tartibga soladigan boshqaruv xarakteristikasidir. Tashkilot va undagi barcha vaziyatlar nazoratdan cheklanmasligi kerak. Nazorat tashkilot faoliyatining muvaffaqiyatligini saqlab qolishi mumkin, chunki nazorat orqali tashkilotdagi xavf-xatarlarni aniqlash va natijalarni taqqoslash mumkin. Nazorat barcha jabxalarda o’z ifodasini topishi kerak va faqat menejer va uning yordamchilari tomonidan qo’llanilmasligi kerak.

Nazorat jarayonida 3 ta bosqich ajratiladi: standart va mezonlarni ishlab chiqish, xaqiqiy natijalar bilan ularni solishtirish va kerakli o’zgartirishlarni kiritish.