Toshkent moliya instituti ijtimoiy soha iqtisodiyoti fanidan

Уй-жой, коммунал хўжалик таркиби ва бозор ислоҳотлар чуқурлаштириш шароитида ривожланитириш масалалари

Ҳозирги кунда республикамизда аҳолини турар жой билан таъминлаш ва уй-жойдан фойдаланиш муоммоларига етарли даражада эътибор берилмоқда. Шу ўринда республика президентининг кўплаб фармонлари ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорларини келтирамиз (1993 7-май «Давлат уй- жой фондини хусусийлаштириш тўғрисида», 1994 5-март «Республикада уй- жой қурилишини роағбатлантириш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида», 1996 йил 31 январь «Тошкент шаҳрида уй-жой қурилишини Давлат томонидан қўллаб қувватлашни кучайтириш тўғрисида», 1996 йил 27 декабрь «Давлат уй-жой сиёсатини асослари тўғрисида», 1997 йил 24-март
«Ўзбекистон Республикаси уй-жой қурилишида ислоҳотлдапрни чуқурлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида», 2005 йил 16-февраль «Уй-жой қурилиши ва уй-жой бозорини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»...). Бу хужжатлариннг асосий мақсади уй-жой муоммосини ечишда аҳолининг муҳтож қатламларини давлат томонидан қўллаб қувватлаш ва ижтимоий ҳимояни таъминлаш, корхона, бирлашма ташкилотлар ва аҳоли маблағи ҳисобига амалга оширилган уй-жой қурилишини келгусида ривожлантирилишлари учун қўшимча рағбатлантиришдир.
Ўзбекистон Республикасида уй-жой коммунал хўжалик тармоғини
«Ўзкоммунхизмат» Агентлиги бошқаради. Бу агентлик 05.03.2004 йил 110 сонли Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси қарорига биноан ташкил этилган.
Агентлик структураси худудлараро сув қувурларини ишлатиш буйича 5 дирекция ва Тулмуюн –Нукус, Тулмуюн-Ургенч, Дамхужа, Дехқонобод
,Тошкент вилояти, Жиззах вилояти кувурларини ишлатиш бошкармалари ва “Узкоммуналлизинг” корхонасидан ташкил топган. Агентлик таркибига “Узкоммуналлойиха” ,”Узгазлойиха” институтлари, агентлик обьектларини куриш инжиниринг компанияси ва “Узкоммунукувташкилотчи” маркази хам киради.
Шунингдек, агентликка “Коракалпокгаз”, “Навоийгаз”, ”Намангангаз”, ”Самаркандгаз”, ”Сурхондарёгаз”, ”Сирдарёгаз”, ”Тошкунтвилоятгаз”, ”Тошшахаргаз”, ”Фарғонагаз”, ”Хоразмгаз” худудий газтаьминот корхоналари уз шахар (туман)лардаги филиаллари билан биргаликда ҳисобот топширадилар.
Худудий газтаьминот корхоналари агентликка ҳисобот топширар ва 02.10.2003 йил 421-сонли Вазирлар Маҳкамаси қарори билан тасдиқланган ҳужжат асосида фаолият юритади .
Ҳудудий газтаьминот корхоналари директорлари Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси, вилоятлар ҳокимлари ва Тошкент шахар ҳокими таклифларига биноан агентлик бош директори томонидан тайинланади.
Агентликнинг асосий вазифалари қуйидагилар:

• 
  Республика коммунал кўрсатиш соҳасида Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Президенти фармонлари ва бошқа меьёрий-ҳуқуқий ҳужжатларини бажарилишини назорат қилишни амалга ошириш;
  
• 
  Республика коммунал хизмат кўрсотиш тизимида давлат сиёсати ва ҳукумат қабул қилган чора-тадбирларни амалга ошириш;
  
• 
  Коммунал хизмат тизимини шакллантириш, коммунал хизмат соҳасида белгиланган тартибда меьёрий-ҳуқуқий хужжатлар ва техник- иқтисодий шартларни ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш;
  
• 
  Ҳудудлараро сув қувурларини ишлатиш, коммунал газ сотиш йўли ҳамда чиқиндиларини қайта ишлаш соҳаларида ягона техник сиёсатни шакллантириш ва юритиш;
  
• 
  Тармоққа хорижий инвестициялар ва технологияларни жалб қилиш, шунингдек қўшма корхоналар ташкил этиш.
  

Агентликка юклатилган вазифаларни бажариш учун қуйидаги функциаларни амалга оширади:

• 
  Коммунал соҳанинг иқтисодий таҳлили бўйича қонунлар лойихаси ва бошқа меьёрий-ҳуқуқий хужжатларни ишлаб чиқиб, белгиланган тартибда Вазирлар Маҳкамасига тасдиқлаш учун таклиф қилади;
  
• 
  Коммунал газ сотиш ҳўжалиги ва ҳудудлараро сув қувурлари ривожланиш қонуниятларини бирлаштириб, шу соҳада ягона техник сиёсат олиб боради;
  
• 
  Техник шарт-шароитлар ва коммунал ҳизмаит соҳасидаги қонунларни маҳаллий ҳокимият органлари, бошқармалар, назорат қилади;
  
• 
  Баланс ишлаб чиқиш учун улгуржи истеьмолчилар ва республика аҳолисининг табиий ва ёқилган газга бўлган эҳтиёжини белгиланган тартибда аниқлайди;
  
• 
  Ҳар квартал юридик шаҳслар даромад солиғи бўйича ҳудудий газ таьминот корхоналаридан ҳисоботлар йиғиб, уларни бирлаштириб, солиқ органига тақдим этади;
  
• 
  Белгиланган тартибда ҳудудлараро сув қувурлар қурилиши бўйича буюртмалар олади ,шунингдек ҳукумат топшириғи бўйича шу соҳада бошқа обеьктлар қурилишини амалга оширади;
  
• 
  Ўзбекистон Республикаси коммунал хўжалиги эҳтиёжлари учун, шу тармоқ технологиялари, асбоб-ускуналари, машиналар ва механизмлар яратиб, уларни ишлаб чиқаришни ташкил этади;
  
• 
  Уй-хой хўжалик соҳасида инжиниринг, консалтинг, аудитор ва бошқа корхоналар ўртасида коммунал хизмат кўрсатиш соҳасидаги рақобат муҳитини яратишга кўмаклашади;
  
• 
  Коммунал хўжалиги ва машиналар, асбоб-ускуналар ишлаб чиқариш бўйича хорижий мамлакатлар ва халқаро ташкилотлар билан илмий-техникавий ва иқтисодий ҳамкорликни амалга оширади, шунингдек, улар билан маҳаллий корҳона ва ташкилотлар ўртасида алоқаларни ўрнатишига ёрдам беради.
  

Хисобот даврига аҳолига 6645,56 млн.м³, улгуржи истеъмолчиларга эса 1955,07 млн.м³ табиий газ сотиш мўлжалланган эди. Хақиқатда эса аҳолига 6538,49 млн.м³ табиий газ сотилиб, режа 98,39% ни ташкил қилди. Улгуржи истеъмолчиларга 1773,74 млн.м³ табиий газ сотилди ва у 90,73% ни ташкил қилди. Жами 8598,05 млн.м³ табиий газ сотилди. 2005 йил январ-июн ҳисобот даврида, худди шу давр 2004 йилга нисбатан ўсиш суръати 96,68% ни ташкил қилди (8-жадвал).
2005 йилда аҳоли 4316,25 тонна бош истеъмолчииларга эса 400,00 тонна ёқилган газ сотиш мўлжалланган эди. Хақиқатда аҳолига 4316,25 тонна бошқа истеъмолчиларга 400,00 тонна ёқилган газ сотилди. Демак кўриниб турибдики, режа 100% бажарилди. Худди шу ҳисобот даври 2004 йилга нисбатан 76% ўсиш сурати.
2005 йил жами газ сотишдан 118900,28 млн сўм даромад олиш мўлжалланган эди, шундан 118470,87 млн сўм табиий газ сотишдан, 429,41 млн сўм ёқилган газ сотишдан.
Молиявий кўрсаткичлар шуни кўрсатиб турибдики, тармоқ бўйича жами 167,9 млн.сўмлик даромад олиниб, шундан 154,6 млн.сўм табиий газдан, 0,4 млн.сўм ёқилган газдан, 3,9 млн.сўм бошқалардан ва 9,0 млн.сўм газ ўлчагичлар хисобига тўғри келди.
Тармоқ бўйича жами 104,4 млн. сўмлик харажат қилинди, шундан 94,8 сўм табиий газга, 0,5 млн. сўм ёқилган газга, 2,9 минг сўм бошқаларга ва 9,0 млн. сўм газ ўлчагичларга.
Жадвалдан кўриниб турибдики, жами тармоқ бўйича келиб тушган даромаддан 8,7 млн. сўм «Қарақалпоқгаз» худудий газ таъминот корхонасига тўғри келса, 11,1 млн. сўм «Андижонгаз», 10,5 млн.сўм “Бухорогаз”, 4,5 млн. сўм “Жиззахгаз”, 6,4 млн. сўм “Қашқадарёгаз”, 2,9 млн. сўм “Навоийгаз”, 9,3 млн. сўм “Намангангаз”, 15,9 млн. сўм “Самарқандгаз”, 2,7 млн. сўм “Сурхондарёгаз”, 3,6 млн. сўм “Сирдарёгаз”, 27,8 млн. сўм “Тошкентвилоятгаз”, 42,5 млн. сўм “Тошкентшаҳаргаз”, 15,3 млн. сўм “Фарғоангаз” ва 8,7 млн. сўм “Хоразмгаз” ҳисобига тўғри келади.
2006 йил ҳисобот даврида даромадлар жами 112997,27 млн сўм. Худди шу даврнинг 2004 йилга нисбатан ўсиш суръати 151,8%ни ташкил қилди. Шундан табиий газдан 11163,50 млн сўм, ёқилган газдан эса 429,41 млн сўмни ташкил қилди. Жами мўлжаланган даромад 94,50%га бажарилди. 2006 йил ҳисобот даври учун худудлараро сув қувурлари орқали 26983,00 минг.м³ сув сотиш мўлжалланган эди, хақиқатда эса 27488,00 минг. м³ сув сотилиб, режа 100,76%га бажарилди, ундан олинган даромад эса 966,50 млн. сўмни ташкил қилди. Худди шу давр 2004 йилга нисбатан 158,10 % ўсиш суръати.
Ҳозирги пайтгача уй-жой қурилиш ва коммунал хўжаликда қатор камчиликлар мавжуд. Хусусий республикада ҳалигача уй-жой муаммоси ечилмаган.
Уни ечиш учун асосий йўллардан бири бу уй-жой фондининг сифатли таъмирини ўтказиш бўлиб бу жараёнда ҳам бир қатор ушлаб турувчи ҳолатлар мавжуд.

5-жадвал
2014 йил ҳисобот даври учун «Ўзкоммунхизмат» агентлиги бўйича маҳсулот ишлаб чиқаришда кўрсатилган

ҳизматлар кўрсаткичлари.

Кўрсаткич номи	Ўлчов бирлиги	2014 йил	Режага нисбатан %	2013 йил	2014 йил 2013 йил даврига нисбатан ўсиш суръати
Табиий газ сотиш. Жаъми	млн.м^3	8312,23	96,65	8598,05	96,68
1. Аҳолига	млн.м	6538,49	98,39	6856,70	95,36
2. улгуржи истеъмолчиларга	млн.м	1773,74	90,73	1741,35	111,86