Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Huquq  va  axloq

.  Huquq  –  davlat  tomonidan  belgilangan  va  uning  majburlov  kuchiga  tayanadigan  xulq-

atvor  umumiy  normalarining  majmui.  Axloq  ham  jamoatchilik  fikri,  ya’ni  qilmishni  ma’qullash  yoki 

qoralash bilan mustahkamlanadigan xulq-atvor qoidalari majmuidir. 

Axloq va huquq normalari o‘zlari muhofaza qiladigan ijtimoiy munosabatlar mazmuni, normativ talablarni 

mustahkamlash usullari, ularning shaxs xulq-atvoriga samarali ta’siri darajasiga ko‘ra ajralib turadi. Axloq 

va huquq normalarining mazmuni o‘rtasida jiddiy farq mavjud emas. Masalan, «o‘g‘rilik qilma» – bu ham 

axloqiy  qoida,  ham  huquq  normasidir.  Ammo  huquq  normalari  o‘z  tartibga  solish  doirasi  bilan  axloq 

me’yorlari  bilan  tartibga  solina-  digan  ijtimoiy  munosabatlarning  ulkan  hajmini  to‘la  qamrab  olmaydi. 

Masalan,  oilaviy  munosabatlar  sohasida  huquq  ota-onaga  o‘z  farzandlarini  tarbiyalash  majburiyatini 

yuklaydi,  lekin ota-onani  bir-birini sevish,  bir-biriga  g‘amxo‘rlik  qilishga majburlamaydi.  Huquq va axloq 

o‘rtasidagi  farqni  ular  ko‘rsatadigan  ta’sirning  samaradorlik  darajasida  ham  ko‘rish  mumkin.  Bizning 

nazarimizda,  davlat  majburlovi  kuchiga  tayanadigan  huquq  axloqqa  qaraganda  samaraliroqdir.  Ammo, 

muayyan sharoitda inson uchun huquq axloqiy me’yorlar nufuzi  qarshisida ojiz bo‘lishi mumkin. Bu hol, 

shaxsning  qadriyatlarga  munosabati  mazmuni  bilan,  muayyan  inson  qaysi  axloqiy  qadriyatlarga  tayanishi, 

                                                           

42

 

Бэкон Ф. Новый Органон. Афоризмы об истолковании природы и царства человека: Соч.:в 2 т. Т. 2. –М.: 1978 г. с. 12. 

---