Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

i) Imkoniyat va voqelik.

 

Imkoniyat  va  voqelik  o‘zgarish  va  rivojlanish  jarayonidagi  narsa  va  hodisalarning  ikki xil  davrini, 

ikki xil holatini, bu davrlarning o‘zaro munosabatini o‘zlarida ifodalovchi kategoriyalardir. 

Voqelik

  —  bu  hozir  real  mavjud  bo‘lgan,  yashab  turgan  narsa  va  hodisalardir.  Lekin  bu  hodisalar 

rivojlanish  jarayonida  birdaniga  hozirgi  holatda  bo‘lmay,  balki  dastlab  imkoniyat  holatida  bo‘lgan  bo‘lib, 

ular  o‘zlarining  ma’lum  kelib  chiqish  davriga,  vaqtiga,  tarixiga  ega.  Voqelik  o‘zining  paydo  bo‘lish 

davridan oldin imkoniyat shaklida mavjud bo‘ladi. 

Imkoniyat

  —  bu  voqelikning  kurtak  holdagi  ko‘rinishidir,  u  yuzaga  chiqmagan  voqelikdir.  SHu 

bilan birga, imkoniyat voqelikni keltirib chiqaruvchi, rivojlanishning ob’ektiv va sub’ektiv shart-sharoitlari 

ham bo‘lishi mumkin. Imkoniyat ob’ektiv qonuniyatlardan kelib chiqadi, ular tomonidan yaratiladi. 

Imkoniyat va voqelik kategoriyalarini, ularning o‘zaro dialektikasini chuqur bilib olish kishilarning 

amalii faoliyatida, ilmiy tekshirish ishlarida katta ahamiyatga ega. 

Imkoniyat va voqelik kategoriyalarining mazmuni ongdan tashqaridagi ob’ektiv olamdan olinadi. Bu 

kategoriyalar  bir  butun  moddiy  yoki  ruhiy  jarayonning  ikki  tomonini  aks  ettiruvchi,  o‘zaro  dialektik 

munosabatdagi  kategoriyalardir.  SHuning  uchun  imkoniyat  va  voqelikni  bir-biridan  farq  qilish  lozim, 

chunki  ularni  aralashtirib  yuborish  nazariyaning  rolini  inkor  etishga,  insonning  tabiat  va  jamiyatni 

o‘zgartiruvchi  faoliyatini  tushunmaslikka,  amaliqtning  ahamiyatini  yo‘qqa  chiqarishga  olib  keladi.  Ularni 

aralashtirib  yuborish  yo‘q  narsani  bor,  deb  bilishga,  yangining  kurash  jarayonida  eski  ustidan    g‘alaba 

qilishni ko‘rmaslikka olib boradi. 

Imkoniyatlar  yangi,  endi  vujudga  kelayotgan,  rivojlanayotgan  va  eski,  umrini  tugatayotgan  real 

kuchlar sifatida progressiv va konservativ bo‘lishi mumkin. 

---