Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

79 

 

hodisalar  bir-birlari  bilan  sababiy  bog‘lanishda  bo‘lavermaydi.  Masalan,  qishdan  so‘ng  bahor,  bahordan 

so‘ng  yoz,  yozdan  so‘ng  kuzning  kelishi  sabab  va  oqibat  bog‘lanishi  emas,  ular  bir-birlarini  keltirib 

chiqarishmaydi.  Bu  hodisalarning  ro‘y  berishi  Erning  Quyosh  atrofida  o‘z  holatini  o‘zgartirgan  holda 

aylanishi sababli sodir bo‘ladi. 

Borliqdagi  barcha  narsa  va  hodisalar  o‘z  tabiiy  ob’ektiv  sabablari  asosida  paydo  bo‘ladi  va 

rivojlanadi.  Tabiat  hech  qachon  oldindan  belgilangan  maqsadlarni  qo‘ya  olmaydi  va  qo‘ymaydi  ham. 

Jamiyatda esa ahvol boshqacha, chunki jamiyatda ongli mavjudotlar — insonlar faoliyat ko‘rsatadilar, ular 

o‘z  faoliyatlarini  oldindan  belgilangan  ma’lum  maqsadlar  asosida  amalga  oshiradilar.  Maqsadga  muvofiq 

faoliyat ko‘rsatish faqat insonlarga xosdir. Jamiyatda kishi nimani qilmoqchi bo‘lsa, avvalo, u o‘zicha buni 

o‘ylaydi,  uning  haqida  fikr  yuritadi,  bu  ish  yuzasidan  ma’lum  reja  tuzadi,  uni  amalga  oshirish  uchun  o‘z 

oldiga ma’lum maqsadlarni qo‘yadi va ularga erishish uchun harakat qiladi. Bunda maqsad kishining o‘zi 

tomonidan  belgilangani  uchun,  odatda  u  ko‘pincha  tashqi  shart-sharoitlarga  bog‘liq,  emasday  tuyuladi. 

Aslida,  insonning  har  qanday  maqsadi  (niyati,  hatto  orzusi  ham)  ob’ektiv  sabablar  asosida  tarixiy  shart-

sharoitlar ta’sirida, uning miyasida zaruriy ravishda paydo bo‘ladi. 

Borliqdagi  sababiy  bog‘lanishlarning  murakkab  zanjirida  zaruriy  va  tasodifiy  aloqadorliklar  ham 

muhim rol o‘ynaydi. Bunday aloqadorliklarni zaruriyat va tasodif kategoriyalari ifodalaydi.