Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Insonga introvertiv va ekstrovertiv yondashuvlar, biologizatorlik va sotsiologizatorlik konsepsiyalari. 

---

 

 

 

 

115 

 

Insonni o‘rganishga nisbatan «

introvertiv» va «ekstrovertiv

» yondashuvlar, ayniqsa, ajralib turadi.

 

Introvertiv  yondashuv  insonning  ong,  jon,  ruhiyat,  instinktlar,  nuqsonlar,  fazilatlar  kabi  muhim 

xususiyatlarini tahlil etib, uni «ichdan» tushunish, anglab etishni nazarda tutadi

. Bunda insonning jismoniy 

va  ma’naviy

 

mohiyati  haqidagi  falsafiy  mulohazalar  aksariyat  hollarda  tabiiy  fanlarning

 

empirik 

ma’lumotlariga, avvalambor biologiya va psixologiya yutuqlariga tayanadi, lekin, ba’zan mistika, ezoterika, 

okkultizm bilan belgilanadi. Bunday

 

yondashuvlar, ayniqsa, nemis antropologlari M.SHeler (1874–1928) va 

A.Gelen (1904–1976), avstriyalik faylasuf K.Lorens (1903–1989) ijodiga xosdir.

 

Ekstravertiv  yondashuv  insonga  nazar  tashlash,  uning  mohiyatini  tahlil  qilish  go‘yoki  «sirtdan»  amalga 

oshiriladiki,  buning  natijasida  diqqat  markazidan  uning  ijtimoiy  va  tabiiy  mohiyati  o‘rin  oladi;  tegishli 

mo‘ljallarga muvofiq insonning  Xudo, kosmos, universum va shu kabilar bilan aloqasi  tahlil qilinadi. 

Bu 

erda  falsafa  ko‘pincha  tarix,  sotsiologiya,  ekologiya,  teologiya  bilan

 

ittifoq  tuzadiki,  bu  hol  diniy  falsafa 

vakillari  N.A.Berdyaev,  S.N.Bulgakov,

 

S.L.Frank,  N.O.Losskiy  kabi  vakillariga  ko‘proq  xosdir.  Shunday 

qilib, insonni falsafiy tushunish uchun yagona asos mavjud emas.