Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Bifurkatsiya 

ikkilanish  nuqtalarining  mavjudligini  hamda  rivojlanish  davomining  har  xilligini  nazarda 

tutadi

. (Masalan, bitta oila negizida yangi oila paydo bo‘ladi va yangi oila o‘zining rivojlanish tamoyillariga

 

ega  bo‘ladi).  Ularning  faoliyati  natijalarini  oldindan  bashorat  qilish  qiyin.

 

I.Prigojinning  fikriga  ko‘ra, 

bifurkatsiya  jarayonlari  tizimning  murakkablashuvidan  dalolat  beradi.  N.Moiseevning  fikricha,  «ijtimoiy 

tizimning har

 

bir holati bifurkatsiya holatidir». 

Kumatoid  – 

suzayotgan  ob’ektni  anglatadi  va  ob’ektlarning  tizimli  xususiyatini  aks  ettiradi.  U  vujudga 

kelishi,  hosil  bo‘lishi,  shuningdek,  yo‘qolishi,parchalanishi  mumkin. 

U  o‘zining  barcha  elementlarini 

birvarakay  emas,  balki

 

o‘ziga  xos  «hissiy-o‘ta  hissiy»  tarzda  namoyon  etadi.  Masalan,  tizimli  ob’ekt  –

o‘zbek xalqini  ma’lum vaqt,  makon bo‘lagida ifoda etish va mahalliylashtirish

 

mumkin  emas.  Boshqacha 

qilib aytganda, ob’ektni yaxlit ifoda etish uchun o‘zbek

 

xalqining barcha vakillarini yig‘ish mumkin emas. 

Shu bilan birga, mazkur ob’ekt soxta emas, realdir. Uni kuzatish, o‘rganish mumkin. U butun sivilizatsion 

tarixiy  jarayonning  yo‘nalishini  ko‘p  jihatdan  belgilab  beradi.  Yana  bir

 

misol  –  talabalar  guruhi.  U  dam 

paydo  bo‘ladigan,  dam  ko‘zdan  yo‘qoladigan  suzuvchi  ob’ekt  sifatida  o‘zaro  aloqalarning  deyarli  barcha 

tizimlarida namoyon bo‘ladi. Masalan, o‘quv mashg‘ulotlari tugaganidan keyin guruh yaxlit ob’ekt

 

sifatida 

mavjud bo‘lmaydi, ammo institutsiyaviy belgilangan ma’lum vaziyatlar (guruh raqami, talabalar soni, guruh 

tuzilishi,  umumiy  xususiyatlari)da  u  ob’ekt  sifatida  namoyon  bo‘ladi  va  o‘z-o‘zini  identifikatsiya  qiladi. 

Bundan tashqari,mazkur kumatoid guruh a’zolari o‘rtasidagi do‘stlik, raqobat va boshqa munosabatlar bilan 

ham qo‘llab-quvvatlanadi.

 

Xulosalar. 

SHunday  qilib,  metodologiya  muayyan  bir,  hatto,  «eng  muhim  metod»ga  ham  bog‘liq 

bo‘lmaydi.  «Olim  hech  qachon  faqat  bitta  ta’limotga  tayanib  qolmasligi,  hech  qachon  o‘z  tafakkur 

metodlarini faqat bitta falsafa bilan cheklab qo‘ymasligi kerak»

26

. Metodologiya alohida metodlarning oddiy 

yig‘indisi,  ularning  «mexanik  birligi»  ham  emas.  Metodologiya  –  turli  darajadagi  usul  va  tamoyillarning 

faoliyat  sohalari,  yo‘nalishlari,  evristik,  imkoniyatlar,  mazmunlar,  tuzilmalar  va  hokazolarning  murakkab, 

yaxlit hamda muvofiqlashtirilgan tizimi. 

Ilmiy  bilishda  turli  darajalarda,  faoliyat  sohalarida  va  yo‘nalishlarda  turli-tuman  metodlarning  murakkab, 

dinamik va muvofiqlashtirilgan tizimi faoliyat ko‘rsatadi. Mazkur metodlar har doim tadqiqotning muayyan 

shartlari va predmetidan kelib chiqib amalga oshiriladi. 

                                                           

26

 Гейзенберг В. Физика и философия. Часть и целое. –М.: 1989 г. с. 85. 

---