Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Fanlararo  tadqiqot  metodlari 

– 

asosan  fan  sohalari  tutashgan  joyda  amal  qiladigan  (metodologiyaning 

turli darajasi elementlarini birlashtirish natijasida yuzaga kelgan) bir qancha sintetik va integrativ usullar 

majmui. 

Mazkur metodlar kompleks ilmiy dasturlarni amalga oshirishda keng

 

qo‘llaniladi. 

Falsafa  metodlari

. 

Falsafa  metodlarining  asoslari  bevosita  amaliy  faoliyat  bilan  bog‘liq. 

Turli  konkret 

vazifalarni  hal  qilishning  zaruriy  shartlaridan  biri  universal  xususiyatga  ega  bo‘lgan  umumiy  falsafiy 

metodlarga

 

murojaat  qilishdir.  Bu  metodlar  haqiqatni  anglashda  umumiy  yo‘lni  ko‘rsatadi.

 

Mazkur 

metodlarga  falsafaning  qonun  va  kategoriyalari,  kuzatish  va  tajriba,

 

taqqoslash,  analiz,  sintez,  induksiya, 

deduksiya va hokazolar  taalluqli. Agar

 

maxsus metodlar ob’ektning qonuniyatlarini o‘rganishning xususiy 

usullari

 

sifatida  namoyon  bo‘lsa,  falsafiy  metodlar  shu  ob’ektlarda  namoyon  bo‘ladigan,

 

alohida 

xususiyatlardagi  harakat,  taraqqiyotning  eng  umumiy  qonuniyatlarini

 

o‘rganadi. Aynan shu o‘rinda tajriba 

hal  qiluvchi  ahamiyatga  ega.  Har  bir  metod

 

ob’ektning  alohida  tomonini  bilishga  imkoniyat  yaratadi. 

Falsafaning eng

 

qadimgi keng tarqalgan metodlardan biri dialektika bo‘lsa, ikkinchisi metafizikadir. Biroq 

falsafa  metodlari  bular  bilan  cheklanmaydi.  Bugungi  kunda  uning  sofistika,  eklektika,  analitik,  (hozirgi 

zamon analitik falsafasi), intuitiv, fenomenologik, sinergetik, germenevtik (tushunish) va boshqa turlari ham 

mavjud.  Endilikda  turli  metodlarni  birlashtirish  jarayoni  ham  ro‘y  bermoqda  (masalan,  Gadamer 

germenevtikani ratsional dialektika bilan birlashtirishga harakat qiladi).

 

«Dialektika»  (yunon.  «dialektike»  –  «bahs»,  «suhbat»)  tabiat,  jamiyat  va  bilish  taraqqiyoti  qonuniyatlari 

hamda ularning asosida shakllanadigan umumiy tafakkur uslubi va amaliy faoliyat haqidagi ta’limotdir. 

U 

grek tilida

 

bahs va suhbatlashish san’ati, degan ma’noni anglatadi. Antik dunyo faylasuflari uni haqiqatga 

erishish yo‘li va usuli sifatida talqin etganlar. Hozirgi

 

davrga kelib, dialektika olamdagi narsa va hodisalar 

doimo  o‘zgarishda,  o‘zaro  aloqadorlik  va  bog‘liqlikda,  taraqqiyot  va  rivojlanishda,  deb  tushunishga 

asoslanadi.  Unga  ko‘ra,  olamda  o‘z  o‘rniga  va  joyiga,  yashash  vaqti  va  harakat  yunalishiga  ega  bo‘lgan 

barcha narsalar va voqealar bir-birlari bilan bog‘liq va aloqador tarzda, bir-birlarini taqozo etadigan, doimiy 

va takrorlanib turadigan bog‘lanishlar orqali namoyon bo‘ladi.

 

---