Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Mahsulotlar  (xizmatlar)  tarifi. 

Biznes-rejaning  eng  muhim  qismi 

korxona  ishlab  chiqarishni  rejalashtirayotgan  tovar  va  xizmatlar 

tariflanadigan bo‘limdir.  

Korxona  yuqori  iste’mol  qiymatiga  ega  bo‘lgan  tovar  ishlab 

chiqarishi zarur, ya’ni ularning sotilishidan tushgan foyda iste’molchining 

uni sotib olish uchun qilgan xarajatlariga mos kelishi lozim. Faqat bunday 

hollardagina iste’molchi uning uchun pul to‘lashga rozi bo‘ladi.  

Biznesga  yoki  firma  tarixida  yangi  sahifa  ochilishiga  asos  bo‘lishi 

lozim bo‘lgan tovar va xizmatlarni tanlash yoki raqobatchilarga nisbatan 

ancha past xarajatlar bilan xaridorlarni nisbatan arzon tovarlarga jalb qila 

borib  ixtisoslashuv  –  birinchi  navbatda,  yuqori  sifatni  talab  qiluvchi  va 

buning  uchun  mukofotli  narxlarga  ega  bo‘lgan  (buning  uchun 

raqobatchilar  orasidan  ajralib  chiqishni  o‘rganish  zarur)  o‘ta  talabchan 

xaridorlarning  alohida  ehtiyojlarini  qondira  olish  hisobiga  barqaror 

raqobatbardoshlikni ta’minlashni ko‘zda tutadi.  

Tovarning  ko‘rgazmali  tasvirini  ko‘rsatish  zarurati  o‘ta  muhim 

hisoblanadi. Hech bo‘lmasa bitta yangi turdagi tovarning paydo bo‘lishiga 

olib  kelmagan  g‘oya  ostida  pul  olish  juda  qiyin  bo‘ladi.  Tadbirkorlarni 

---

 

121 

 

 

 

bankning tovar haqida umumiy tasavvur olish emas, shuningdek, qanday 

holatda,  mahsulot  qanday  qadoqlanishi,  uning  dizayni,  tovarning  aniq 

xossalari,  uning  himoyalanganlik  darajasi,  narxini  asoslanganligi 

kabilarni ham bilish istagi juda hayratlantiradi.  

Bank  mutaxassislari  uchun  tovarning  sifati,  demak,  uning  raqobat 

potensiali, uning iste’mol tendensiyalari haqida ham bilish juda muhim, 

chunki tovarni bozorga kirib borish va daromad olish imkoniyatlari ana 

shularga bog‘liq.  

Tovarni tariflash quyidagi savollarga javob berishni ko‘zda tutadi:  

Tovarning aniq tarifi va uning qo‘llanish usullari. Bunda  tovarning 

xossalari  uning  potensial  sotib  oluvchilar  talablariga  bog‘liq  bo‘lishi 

lozim.  

Tanlangan  tovarni  qo‘llash  tendensiyalari  (vaqt  o‘tishi  bilan  uning 

iste’moli  o‘sadimi  yoki  kamayadimi,  uni  qo‘llashning  yangi  usullari 

bo‘lishi  mumkinmi?)  Firma  tovarning  hayot  siklini  qanday  ahvolda 

ko‘radi?  

Raqobatchilar  tomonidan  taklif  qilinayotgan  shunga  o‘xshash 

tovarlarning  tashxisi  qanday?  Tanlangan  tovar  raqobatchilarning 

modeliga  solishtirilganda  noyoblikka  egami,  bozor  (iste’molchilar) 

tovarning noyobligi, o‘ziga xos xususiyatlari bo‘lishini talab qiladimi?  

Tovarning  himoyalanganlik  darajasi  qanday,  ya’ni  tadbirkor 

patentga,  mualliflik  huquqiga,  ro‘yxatga  olingan  tovar  markasi  va 

boshqalarga egami?  

Xaridorlar  nima  uchun  raqobatchilarning  tovar  yoki  xizmatlarini 

emas,  aynan  ushbu  tovarni  tanlashlarini,  ya’ni  taklif  qilinayotgan  tovar 

qanday  raqobat  ustuvorligiga  egaligini  tushuntirish  kerak.  Dasturning 

ushbu  bo‘limida  narxlarning  taxminiy  belgilanishini,  sotuvdan  keyingi 

texnik xizmat ko‘rsatish imkoniyatlarini taklif etish mumkin.  

Agar  tovarning  xossalari  uning  sotilishidagi  ayrim  kattaliklardagi 

tebranish  -  (o‘zgarish)larni  –  davriylik,  mavsumiyliklarni  belgilasa,  bu 

haqida alohida aytib o‘tish lozim (masalan, avtomobillar – davriy, bolalar 

chanasi – mavsumiy tovar).