Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

 

Monopoliya. 

Monopoliya  sharoitida  firma  orttirilgan  bozorga  oid 

kuchga ega bo‘ladi. Qisqa muddatli monopoliya vaziyatida kompaniyalar 

ularning  bevosita  raqobatchilari  bo‘lmasa,  yangi  tovarni  bozorga  olib 

chiqishda o‘z o‘rniga ega bo‘ladi. Monopoliyada bozorda bittagina ishlab 

chiqaruvchi  ustunlik  qiladi  va  u  xaridorlarning  katta  qismiga  xizmat 

ko‘rsatadi.  Natijada    uning  tovari  qisqa  muddat  davomida  bevosita 

raqobatchilarga  ega  bo‘lmaydi.  Bu  –  novatorning  monopoliyasidir. 

Bunday vaziyat hayot siklining tovarning bozorga kirib kelishiga to‘g‘ri 

keladigan bosqichiga, endi vujudga kelayotgan, texnologik innovatsiyalar 

bilan tavsiflanadigan sektorlarga to‘g‘ri keladi.  

Monopoliya  vaziyatida  firmaning  bozordagi  mavqeyi  juda  yuqori 

bo‘ladi.  Biroq  unga  bozorning  o‘sib  borayotgan  potensialini  va  yuqori 

daromadlarini  qo‘lga  kiritishga  intilayotgan  yangi  firmalar  tahdid  sola 

boshlaydi. Natijada monopoliyaning kutilayotgan muddati muhim omilga 

aylanadi,  bu  omil  innovatsiyaning  miqyosiga  va  yangi  raqobatchilar 

uchun kirish to‘siqlarining yuqoriligiga bog‘liq bo‘ladi.   

Oligopoliya 

–  bu  raqobatchilar  soni  kam  yoki  bozorda  bir  necha 

firmalar  o‘zaro  kuchli  bog‘liqlikni  yaratib  hukmronlik  qilish  holatidir. 

Bunday bozorda har bir firma amal qilayotgan kuchlar bilan yaxshi tanish 

va istalgan raqobatchining qiyofasini qolgan firmalar his etadi. Strategik 

qiyofaning  natijasi  unga  raqobatchilar  ta’sir  ko‘rsatishi  yoki 

ko‘rsatmasligiga kuchli bog‘liq.  

Oligopoliya 

vaziyati 

eng 

ko‘p 

standartlashtirilgan 

va 

differensiallangan  mahsulotlar  bozorida  uchraydi.  Qoidaga  ko‘ra  ishlab 

chiqarishga  mo‘ljallangan  tovarlar  (xomashyo,  materiallar,  mashinalar, 

asbobuskunalar) 

standartlashtirilgan, 

iste’mol 

tovarlari 

esa 

differensiallangandir. Raqobatchilar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik ularning 

tovarlari qanchalik kam differensiyalangan bo‘lsa, shunchalik kuchlidir. 

Oligopoliya  vaziyati  ko‘proq  tovarlar  bozori  yetilish  darajasida 

bo‘lganida  uchraydi,  bunda  birlamchi  talab  kengaytirilib  bo‘lmaydigan 

hisoblanadi.