Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

 

FIRMA

 

 

 

MAKROMUHIT

 

 

 

MAKROMUHIT

 

 

 

Demografik 

 

omillar 

 

 

 

Iqtisodiy omillar 

 

 

 

Tabiiy 

 

 omillar 

 

 

 

Ilmiy-texnik 

 

 omillar 

 

 

 

Siyosiy 

 

 omillar 

 

 

 

Madaniy muhit  

 

 omillari 

 

 

 

Xaridorlar 

 

 

 

Ta’minot-

 

chilar

 

Bog‘lanish 

 

auditori

 

y

 

alari

 

Vositachilar

 

Raqobat- 

 

chilar 

 

 

 

---

 

105 

 

 

 

6.

 

Ma’naviy muhit omillari.   

Sanab  o‘tilgan  tashqi  omillar  firma  natijaviy  ko‘rsatkichlariga 

turlicha ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

 

 

 

 

4.4-jadval 

 

 

 

Marketing tizimi tashqi muhit omillarining xarakteristikasi 

 

 

 

OMILLAR 

 

ASOSIY TAVSIFLARI 

 

Tabiiy 

 

Resurslarning  rivojlanish  darajasi,  ekologik  normativ  va 

ko‘rsatkichlar,  davlat  tomonidan  atrof-muhitning  muhofaza 

qilinishi,  energiya,  yoqilg‘i  va  boshqa  resurslardan 

foydalanishni tartibga solish 

 

Demografik 

 

Aholi soni, strukturasi, zichligi, tug‘ilish koeffitsiyenti, o‘lim, 

migratsiya ko‘rsatkichlari 

 

Iqtisodiy 

 

Iste’molchilarning  moliyaviy  ahvoli,  sotib  olish  qobiliyati, 

moliya  -  kredit  ko‘rsatkichlari,  iqtisodiy  konyunktura  va 

inflatsiya darajasi. 

 

Soliq tizimining mukammalligi, narx- navo siyosati.

 

 

Huquqiysiyosiy 

omillar 

 

Qonunchilikning rivojlanish darajasi, aholini ijtimoiy himoya 

qilishning qonunlari, tadbirkorlikni qo‘llab–quvvatlash, bozor 

mexanizmlarining qonuniy asosda joriy etilishi v a h.k.

 

 

Ilmiytexnikaviy 

 

Iqtisodiyot  asosiy  tarmoqlarida  fan  -  texnika  taraqqiyotining 

rivoji va moddiy - texnika bazasining holati, xususiylashtirish 

va  innovatsiyajarayonlarining  rivojlanganligi.  Iqtisodiy  va 

texnik xavfsizlikko‘rsatkichlari.

 

 

Ijtimoiymadaniy 

 

Aholining bozor ko‘nikmalariga va mentalitetiga ega ekanligi, 

iste’molchilarning  madaniyati  va  milliy  axloqiy  darajasi, 

tashkiliy va iste’mol madaniyatining shakllanganligi 

 

Demografik  omillarni  o‘rgana  borib,  marketing  aholi  orasidagi 

tug‘ilish,  yosh  strukturalari  malakalarini  ko‘rib  chiqishi  zarur.  Bu 

iste’molchilarga  mo‘ljallangan  ishlab  chiqaruvchi  qancha  va  qanday 

tovarlar  ishlab  chiqarishni  bilishi  bilan  bog‘liq.  Masalan,  tug‘ilishning 

nisbatan  pasayishi  aholining  keksayishiga  olib  keladi,  bundan  bolalar 

uchun  tovarlarga  talab  kamayadi  va  katta  yoshli  aholi  uchun  esa  mos 

tovarlarga  ehtiyoj  ortadi.  Demografik  va  ziyatlarni  tadqiq  qiluvchilar 

uchun zamonaviy oilalar tendensiyalarini, ya’ni nikohga kiruvchilarning 

---

 

106 

 

 

 

o‘rtacha  yoshini,  oilada  bolalarning  o‘rtacha  yoshi,  ajrashishlar  sonini 

bilish muhim.  Oilaning har bir guruhi uchun turli tovarlar va xizmatlar 

talab qilinadi.  Migratsiya masalalarini o‘rganish firmaning bo‘linmalari 

va filiallarini joylashtirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Odamlarning 

ma’lumotlilik  darajasining  o‘zgarishi,  u  qancha  yuqori  bo‘lsa,  yuqori 

sifatli va aniq mahsulotlarga, matbuot nashrlariga va intellectual mehnat 

mahsulotlariga talab ham shuncha yuqori bo‘lishini ko‘rsatadi.  

Iqtisodiy  omillarning  ham  o‘ziga  yarasha  ahamiyati  yuqori. 

Firmaning  potensial  xaridori  qanchaligini,  ular  qancha  Tovar  sotib 

olishlarini ham bilish – aniqlay olishi muhim. Aholining to‘lovga qodirlik 

talablariga ko‘plab omillar, jumladan, mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi 

darajasi,  ish  haqi  miqdori,  inqiroz  va  ishsizlik  kabilar  ham  ta’sir  etadi. 

Shuningdek,  daromadlarning  aholining  turli  xil  guruhlari  orasida 

taqsimlanish  strukturasini  bilish  ham  muhim.  Bunday  taqsimlanishning 

bir  tekisda  bo‘lmasligi  –  obyektiv  holat.  Shuning  uchun  firma  xizmat 

ko‘rsatish  uchun  bozorning  ma’lum  bir  segmentini  tanlashda  o‘z 

xaridorlarining moddiy ahvolidan kelib chiqishi kerak.   

Tabiiy  omillar  har  qanday  tashkilot  faoliyatida,  ayniqsa,  tabiiy 

resurslardan  oqilona  foydalanish,  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  global 

masalaga aylanganda o‘z ta’sirini o‘tkazmay qolmaydi. Ayniqsa, ishlab 

chiqaruvchilar oldida xomashyolar, energetik resurslar yetishmasligi bois 

juda katta muammolar kelib chiqadi, shuning uchun ular ilmiytadqiqot va 

qidiruv ishlari bilan shug‘ullanuvchi firmalar faoliyatini o‘rganishga katta 

e’tibor  qaratadilar.  Binobarin,  marketing  xizmati  firma  faoliyati  uchun 

zarur resurslarni qidirib topish bilan bog‘liq muammolar tadqiqotlari bilan 

shug‘ullanishlari  zarur,  chunki  tadqiqotdan  foydalanish  tobora  davlat 

nazorati ostiga o‘tmoqda va firmalar o‘z faoliyatlarida bu omilni hisobga 

olishlari zarur.  

  

Ilmiy-texnika  taraqqiyoti  omillari  hamisha  marketingning  diqqat 

markazida  bo‘lishi  lozim.  Har  qanday  yangilik  eskirgan  namunalarini 

siqib  chiqarishi  bilan  tahdid  soladi,  bu  esa,  agar  tadqiqotlar  va  ishlab 

chiqarishlar  jarayoniga  yetarlicha  e’tibor  qaratilmasa,  ko‘ngilsiz 

oqibatlarga  olib  kelishi  mumkin.  Marketing  xizmati  firma  faoliyatining 

ishlanmalari  yo‘nalishlarini  aniqlash  va  muqobillarini  qidirib  topish 

bo‘yicha barcha kuchlarni ishga solishi kerak. ITTKI sharoitida ayniqsa, 

---

 

107 

 

 

 

turli  xil  malakalar  va  ratsionalizatorlik  takliflarini  joriy  etishning 

ahamiyati ortadi.   

Siyosiy  omillarga  avvalo,  davlat  organlari  tomonidan  qabul 

qilinadigan normativ (me’yoriy) hujjatlar, davlat tomonidan ularga rioya 

qilinishining nazorati mamlakatda barqarorlik qobiliyatning xarakteri va 

shuningdek,  turli  xil  jamoatchilik  tashkilotlari  kiradi.  Qonunlarni  bilish 

firma  uchun  bozorni  to‘g‘ri  mo‘ljallay  olish,  investitsiyalash 

yo‘nalishlarini  tanlash,  joriy  qonunchilik  doirasida  ishlab  chiqarish 

samaradorligini  oshirish  (maksimallashtirish)  imkoniyatlarini  qidirishga 

yordam  beradi.  Davlat  tomonidan  qonunlarga  rioya  qilinishini  nazorat 

qilish  bir  tomondan,  qonunga  bevosita  amal  qilinishini,  ikkinchi 

tomondan tadbirkorlarga ularni ixtiyoriy bajarish maqsadga muvofiqligini 

anglab yetishlariga yordam berishdir.  

Madaniy  muhit  omillari  ko‘p  tomondan  jamiyat  a’zolarining 

muomalasi  (xulq-atvori,  fe’lini)  belgilaydi.  Jamiyat  tomonidan  qabul 

qilingan me’yorlar bu jihatdan juda katta kuchga ega (dinlar, an’analar, 

qonunlar). Marketing ikkilamchi madaniy qimmatlik (qadriyat) largagina 

ta’sir  etishga  qodir.  Marketingning  vazifasi  madaniy  muhitda 

tendensiyalarni aniqlash va firma faoliyatini unga yo‘naltirishdan iborat.  

Firmaning  mikro  muhiti  bevosita  firmaning  o‘ziga  va  uning 

mijozlarga  ta’sir  o‘tkaza  olish  imkoniyatlariga  bevosita  munosabatda 

bo‘ladigan  kuchlardan  iborat.  Marketing  xizmati  rahbarlari  faqat 

iste’molchilarning ehtiyojlari bilan band bo‘lib qolmasliklari lozim. Ular 

mikro  muhitning  hamma  omillarini  hisobga  olishlari  lozim.  Firmaning 

makro muhiti uning mikromuhitining keng (hamma) elementlari  

(unsurlari) ga ta’sir etuvchi ijtimoiy kuchlari bilan ifodalanadi.  

Firmaning  mikromuhitiga  ta’sir  etuvchi  makromuhiti  6  ta  asosiy 

kuchlardan shakllanadi.   

1.Aksariyat mol yetkazib beruvchilar.   

2.

 

Firma.  

3.

 

Marketing bo‘yicha vositachilar.   

4.

 

Mijozlar.   

5.

 

Raqobatchilar.   

6.

 

Firmada aloqada bo‘lgan auditoriyalar.   

---

 

108