Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

3.2. Axborot turlari va ularni turkumlash  

 

 

 

 

Marketing tadqiqotlarini muvaffaqiyatli olib borish uchun birlamchi 

va  ikkilamchi  marketing  axborotlarining  optimal  mosligi  talab  qilinadi. 

Marketolog  tadqiqotchi  X.Meffert  axborot  manbalarini  tanlash 

matritsasini taklif etdi. Bu matritsada ichki va tashqi axborotlarni tadqiqot 

obyektiga qarab qo‘llanish chastotasi berilgan va ular ikki turga bo‘linadi:  

-

 

birlamchi  axborotlar;  -

 

ikkilamchi axborotlar.  

Iqtisodiy  amaliyotda  qo‘llaniladigan  marketing  axboroti  quyidagi 

mezonlar bo‘yicha tasniflanishi mumkin:  

Ikkilamchi  axborot  –  bu  tadqiq  etilayotgan  muammo  bilan  bog‘liq 

bo‘lmagan,  avval  boshqa  maqsadlarda  to‘plangan  ma’lumotlar.Uni 

kabinet tadqiqotlari, deb nomlangan ichki va tashqi manbalardan olinadi. 

Ikkilamchi axborotlar ichki manbalar, ya’ni mavjud axborotlar bo‘lib, ular 

firma  faoliyatiga  tegishli  statistik  ma’lumotlar,  tovar  aylanmasi,  sotuv 

hajmi, import, eksport hajmi, reklamaga xarajatlar, ishlab chiqarish hajmi, 

moddiy-texnika  bazasi  quvvati,  asosiy  fondlar,  budjet  hisobotlari, 

tashkilotning  savdo  xodimlari  yuborgan  ma’lumotlar,  iste’molchilar 

reklamatsiyalari sharxi, ishlab chiqarish rejalari va boshqalardan  iborat 

bo‘ladi. Bu axborotlar ichki ikkilamchi axborotlarga kiradi.  

Tashqi  ikkilamchi  axborotlar  esa  quyidagi  tashqi  manbalardan 

olinadi:  

–  xalqaro  tashkilotlar,  hukumatlar,  rasmiy  statistika,  maxsus 

adabiyotlar,  ommaviy  axborot  vositalari,  ilmiy  tadqiqotlar,  davriy 

matbuot,  milliy  va  xalqaro  rasmiy  nashr  manbalari  (jurnallar,  statistik 

to‘plamlar,  byulletenlar,  Davlat  organlari  nashrlari,  vazirliklar  yillik 

hisobotlari,  hokimiyat  va  boshqa  ma’muriy  organlarning  rasmiy 

ma’lumotlari,  savdo-sanoat  palatasi  nashrlari  va  statistik  ma’lumotlari, 

---

 

67 

 

 

 

yillik  statistik  to‘plamlar,  tarmoq  firmalari  va  qo‘shma  korxonalar 

axborotlari,  maxsus  kitoblar,  jurnal  va  gazeta  ma’lumotlari,  ilmiy-

tadqiqot inistitutlari, loyiha institutlari xalqaro simpoziumlar materiallari 

asosidagi  nashrlar,  narxlar  ro‘yxati  (price  list),  kataloglar  va  bukletlar, 

internet  resurslarining  mazmuni  tahlilidan  olingan  va  h.k.  ma’lumotlar 

hisoblanadi.  

Tashqi axborotlarni rasmiy chop etilgan, barcha foydalanishi mumkin 

bo‘lgan va sindikativ ma’lumotlar, deb ataluvchi keng omma foydalana 

olmaydigan  va  ayrim  tashkilotlar  tomonidan  chop  etiladigan  turlarga 

bo‘lish mumkin. Bunday axborot pulga sotib olinadi. Masalan, axborot-

maslahat tashkiloti har oyda ma’lum bir tarmoq mahsuloti uchun bozor 

holatini  baholab  beradi.  Bu  axborotlarning  qanchalik  muhim  ekanligini 

to‘g‘ri tanlash, turli maqsadga yo‘naltirilgan axborotlar aniq bir masalani 

hal  etishga  xizmat  qilsa  va  undan  kutilgan  maqsadga  erishilsa  tegishli 

axborotni olish lozim. Ikkilamchi axborot afzalliklariga materiallarga tez 

va  oson  erishish,  ularning  nisbatan  arzonligi,  bir  necha  axborot 

manbalaridan  birini  tanlash  imkoniyatini  kiritish  mumkin.  Ammo 

ikkilamchi axborotlar kamchiliklarini ham aytib o‘tish lozim: ular eskirib 

qolgan, yetarli darajada ishonchli va to‘liq bo‘lmasligi mumkin.  

Ikkilamchi tadqiqotlarning afzalliklari quyidagilardan iborat:  

-

 

birlamchi  axborotlarni  dala  tadqiqotlari  o‘tkazib  yig‘ishga 

qaraganda kabinet tadqiqotlari uchun sarf- xarajatlar ko‘p marta kam.  

-

 

ikkilamchi  tadqiqotlar  ko‘pincha  firmaning  ichki  holatini  tadqiq 

qilish  uchun  zarur  bo‘lib,  bu  holda  birlamchi  axborotlarga  ehtiyoj 

bo‘lmaydi;  

-birlamchi  tadqiqotda  yechilmagan  masalalar  va  bevosita  firma 

faoliyatiga tegishli xulosalar kabinet tadqiqotlari bilan amalga oshiriladi.  

Agar  ikkilamchi  axborotning  tahlili  uning  yetarli  emasligidan 

guvohlik  bersa,  birlamchi  axborotlarni  yig‘ish  to‘g‘risida  qaror  qabul 

qilinadi. 

Tajriba  ko‘pchilik  marketing  tadqiqotlari  birlamchi 

ma’lumotlarni izlash bilan olib borilishini ko‘rsatadi.  

Birlamchi  axborot  –  bu  aniq  bir  marketing  muammosini  hal  qilish 

uchun maxsus olingan ma’lumotlar hisoblanadi.