Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Tovar  va  xizmatlarni  taqsimlash  jarayoni 

–  bu  ma’lum  bir 

bosqichlar ketma-ketligini, harakat va usullar majmuasini, iste’molchini 

tanlash  va  ularni  jalb  qilish,  shartnoma  shartlariga  ko‘ra  yetkazib 

berishning ratsional yo‘llarini tanlash, tovarlarni saqlash va taxlash kabi 

vazifalarni o‘z ichiga oladi. Ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga tovar 

va xizmatlarni yetkazib berish, bu borada barcha qarorlarni qabul qilish 

bilan bog‘liq

.  

 

Tovarlar harakatlanishi (marketining logistikasi) ni tashkil 

etish. 

 

---

-

 

 

325 

 

 

 

Savdo  (o‘tkazish,  sotish)  siyosati  tovarlarning  harakatlanishi 

bo‘yicha qarorlar qabul qilishni ko‘zda tutadi.  

Ishlab chiqarish jarayonida mahsulotning yuk sifatida iste’molchiga 

yetib  kelishigacha  -  tashish,  saqlash  va  qo‘shimcha  (qadoqlash,  o‘rash, 

tamg‘alash  kabi)  ishlarini  bajarish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  jarayon  tovar 

harakati, deyiladi.  

Tovarlar  harakatlanishi  (marketing–logistikasi)  –  iste’molchilar 

ehtiyojlarini  qondirish  uchun  foyda  ko‘rish  maqsadida  materiallarni  va 

tayyor  mahsulotlarni  ishlab  chiqarilgan  joylaridan  iste’mol  joyiga 

yetkazish  faoliyatini  rejalashtirish,  hayotga  tatbiq  etish  va  jismoniy 

joylashtirilish ustidan nazorat qilish faoliyatidir.  

Tovarlar harakatining maqsadi — minimal imkoniyatli xarajat bilan 

zarur tovarlarni zarur joyga yetkazib berish hisoblanadi.   

Tovarlarni 

harakatlantirishning 

asosiy 

chiqimlari 

tovarlarni 

transportlarga  yuklash  –  tushirish,  omborlarga  joylashtirish,  tovar  – 

moddiy  zaxiralarni  saqlash,  tovarlarni  olish,  tushirish,  qadoqlash, 

ma’muriy  xarajatlar  va  buyurtmachilar  bilan  ishlash  bo‘yicha 

xarajatlardan yig‘iladi.  

Tovarlar  harakati  –  bu  nafaqat  xarajatlar  manbasi,  shuningdek, 

talabni yaratishning potensial ko‘rinishi ham. Tovarlar harakati tizimini 

mukammallashtirish  hisobiga  qo‘shimcha  mijozlarni  jalb  etish,  yaxshi 

xizmat ko‘rsatish va narxlarni tushirishni taklif qilish mumkin.  

Tovarlar  harakati  tizimlaridan  birortasi  ham  bir  vaqtning  o‘zida 

mijozlar  uchun  maksimal  servis  bilan  bir  vaqtda  tovarlarni  taqsimlash 

sarfini  minimumga  tushirishga  qodir  emas.  Mijozlar  uchun  maksimal 

servis 

katta 

tovar–moddiy 

zaxiralarining 

saqlashni, 

nuqsonsiz 

transportirovka xizmatini va ko‘plab omborlar bo‘lishini ko‘zda tutadi, bu 

esa xarajatlar ortishiga olib keladi.  

Sotuv tizimi raqobatdoshligini aniqlovchi omillardan biri marketing–

logistikasi  bo‘lib,  marketing  kommunikatsiyasi  samaradorligi  vositasi 

hisoblanadi.  

Logistika  fani  sohasi  bozor  sharoitida  tovar  hamda  xizmat  oqimini 

optimallashtirish  bo‘yicha  uslublar,  nazariyalar  majmuasi  bo‘lib, 

iqtisodiy,  ijtimoiy,  ekologik  va  kommunikativ  jarayonda  tovar  oqimini 

tashkil  etish,  aylantirish,  iste’molni  samarali  tashkil  etish  bilan 

shug‘ullanadi.  

---

 

326 

 

 

 

1970-yillarda  logistika  sanoat  tarmoqlariga  kirib  kelib,  kompleks 

ta’minot,  ishlab  chiqarish  omborxonalarida  saqlash,  iste’molchilarga 

yetkazib berishni nazarda tutdi.  

1980-yillarga kelib logistikaning ahamiyati shunchalik ortdiki, ishlab 

chiqarish korxonalarida logistika bo‘limi tashkil etildi. AQSh va Yevropa 

oliygohlari  logistika  bo‘yicha  mutaxasislar  tayyorlay  boshladi.  1990-

yillarda xalqaro iqtisodiy munosabatlarda logistika jarayonlari qo‘llanib, 

savdo-sotiq,  iqtisodiy  erkin  savdo  zonalarida  logistika  xizmatlari  joriy 

etildi.  

Ketma-ket 

bajariladigan 

jarayonning 

samarali 

bajarilishi 

logistikaning asosiy maqsadidir.  

---

 

327 

 

 

 

Logistika  obyekti  bo‘lib  –  tovarlar,  shaxslar,  axborotlar, 

texnologiyalar,  energiya,  moliyaviy  resurslar  hisoblanadi.  Tarmoqlar 

oziq–  ovqat  sanoati,  metall  ishlab  chiqarish  va  qayta  ishlash,  kimyo 

sanoati, qog‘oz-selluloza sanoati, qog‘oz ishlab chiqarish, elektron sanoat, 

tekstil sanoati, mashinasozlik bo‘yicha xarajatlar ulushi turlicha.  

  

 

 

 

11.5-rasm. Ishlab chiqarish jarayonida logistika integratsiyasi 

 

  

1991-yilda  Butunittifoq  logistika  Assotsiatsiyasi  tashkil  etilgan 

bo‘lib, u 1993-yil “Logistika ishlanmalar Fondi”ga o‘zgartirildi. Yevropa 

va AQShda Logistik injenerlar jamiyati va assotsatsiyasi mavjud.  

11.3-jadval